Handwerk

Latschenöl-Brennerei Josef Mack

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Latschenöl destilleervat

De werkplek van Roman Wörter ligt enigszins verscholen in de bossen van Sankt Ulrich in het Tiroolse Pillerseetal. Een paar stenen gebouwen en schuren: meer is het niet. Al sinds 1906 wordt hier in opdracht van de Duitse firma Josef Mack via een ambachtelijk proces van stoomdestillatie etherische olie gewonnen uit naalden, takken en twijgen van dennenbomen: vooral berg-den (Latschenkiefer) en zilverspar.

Roman Wörter

Roman Wörter neemt ons mee naar zijn twee destilleerketels. Het fijngehakte hout, de naalden en water worden hierin verhit. De stoom die zo vrijkomt, is een mengsel van waterdamp en etherische olie. Dit wordt in een koperen buis opgevangen en naar grote opvangvaten geleid. Eenmaal weer vloeibaar blijft de lichtere olie op het water drijven. In zogeheten Florentijnse flessen worden de twee vloeistoffen ten slotte van elkaar gescheiden door eerst het zwaardere water weg te laten lopen en daarna de etherische olie op te vangen.

Bruin badextract

De tweeduizend kilo organisch materiaal die Wörter per destilleergang in zijn ketels kwijt kan, leveren zeven liter etherische olie op. In Bad Reichenhall wordt dit door de firma Josef Mack verder verwerkt tot gezondheids- en verzorgingsproducten, cosmetica en zelfs diergeneesmiddelen. Toch is er één eindproduct dat nu al ruim 130 jaar in Sankt Ulrich zelf wordt gemaakt: Het dikke, bruine badextract dat de doorbloeding stimuleert en heilzaam werkt bij met name gewrichts- en luchtwegklachten. Wörter legt uit dat het eigenlijk een restproduct is. Het plantenmateriaal dat hij na het destilleren met een hooivork uit de ketels haalt, bevat nog steeds veel essences. Met hulp van een gigantische druivenpers wint hij er alle sap uit. De ongeveer dertig liter die dit oplevert, pompt hij naar reusachtige pannen. Hierin wordt het sap bij een constante temperatuur van 85 graden langzaam en al roerend ingedikt tot er ongeveer drie liter overblijft. Wörter: ‘Vergelijk het met het laten inkoken van soep of saus. Hoe meer vocht er verdampt, hoe intensiever en dikker de massa die overblijft.’

Pas na dertien weken roeren (dat gelukkig machinaal gebeurt) is de geconcentreerde badolie klaar. We lopen met Wörter een ruimte binnen die we hier niet hadden verwacht: een badkamer met daarin houten badkuipen waarin bezoekers een kuurbad met het badextract kunnen nemen. Nu is het eerder een curiositeit, maar nog niet eens zo lang geleden kwamen er soms wel honderd baders per dag speciaal voor deze behandeling.

Franzbranntwein

Per seizoen verwerkt Wörter, samen met één collega, zo’n 50.000 kilo ‘dennenbomen’. Een deel ervan wordt aangeleverd door boeren die bomen rooien om te voorkomen dat hun almen dichtgroeien. Daarnaast sluit hij contracten af met de Bundesforste over wanneer en waar hij mag snoeien. ‘Op berghellingen wil je juist niet rooien, want daar vormen de bomen een buffer tegen lawines en aardverschuivingen. Eigenlijk zou ik oudere en dikkere takken liever laten zitten en alleen de jonge uitlopers verwerken, want die leveren de meeste olie, maar we hebben nu eenmaal massa nodig.’ De boeren die die massa aanleveren, helpen hem er ook weer vanaf. Een groot deel van het hout- en naaldafval dat na het persen overblijft, halen ze op om te gebruiken als mest voor het land of als zacht bed voor hun koeien. De rest gebruikt Wörter voor het stoken van de destilleerketels.

Een van de bekendste producten met bergdenolie is de bij wandelaars en sporters geliefde Franzbranntwein: een wrijfalcohol die de doorbloeding bevordert en helpt om spierpijn te voorkomen of achteraf te verlichten. Het dankt z’n naam, zo weet Wörter te vertellen, aan het feit dat soldaten de weldadige werking van alcohol op de spieren al kenden en hun benen daarom tijdens lange marsen met brandewijn insmeerden. ‘De Fransen voegden er vervolgens etherische olie aan toe opdat het beter zou ruiken: vandaar Franzbranntwein. Bij ons in de Alpen ging men Arnica en later etherische olie van bergden toevoegen, maar de naam is gebleven.’

Shop

Wie Franzbranntwein kent, weet dat het goedje bij andere producenten groen is. Die van Mack blijkt kleurloos. De vraag naar het waarom heeft Wörter tot vervelens toe moeten beantwoorden. ‘Als je de olie filtert, wat verplicht is, wordt hij zo helder als water. Elders wordt er vervolgens groene kleurstof aan toegevoegd vanwege de associatie met dennenbomen. Hoewel ons product dus puurder is, moet ik telkens weer uitleggen dat er toch echt bergdenolie in zit. Mensen kunnen het gewoon niet geloven.’

Latschenöl-Brennerei Josef Mack omvat naast de destilleerderij een historische branderij annex museum, een verkoopruimte met het hele Mack-assortiment én een Tiroler Schnapsstadl. Openingstijden en (gratis) rondleidingen: mack-natur.de

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.