Traditie & Gebruiken

Tiroler schuttersfeesten: Meer dan folklore

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

marketentsters

De lucht is blauw, de uniformen bont en de mensen uitgelaten… in het Tiroolse Mutters vindt het schuttersfeest van het bataljon Sonnenburg plaats. Veertien compagnieën met samen zo’n vierhonderd schutters, kanonniers, timmerlui en marketentsters zijn in het dorp ten zuidwesten van Innsbruck verzameld.

Verzamelen

Hoogwaardigheidsbekleders

Compagnieën, muziekkapellen én afgevaardigden en eregasten uit de dorpen waar de schutters vandaan komen, verzamelen zich vanaf de vroege ochtend in het centrum van Mutters. Na een begroetingsceremonie en saluutschoten marcheert het hele gezelschap naar een weiland aan de rand van het dorp, waar later die ochtend een veldmis zal worden opgedragen. Veel belangstellenden langs de route zijn bekenden van de schutters, zo blijkt uit geregeld groeten over en weer. Wij zijn zeker niet de enige toeristen, maar het is overduidelijk vooral een feest van en voor de regionale bevolking.

Bonte stoet

In de bonte stoet die aan ons voorbijtrekt, zijn de verschillende compagnieën herkenbaar aan kleur en model van de Dirndl en uniformen, kleur sokken en zelfs de vorm van of de pluim op de hoed. Bij de in 1796 opgerichte compagnie Mutters-Kreith, de compagnie die het  Bataillonsschützenfest dit keer heeft georganiseerd, zijn dat bijvoorbeeld twee hanenveren. Hoewel er in elke compagnie trommelaars meelopen, zijn het toch vooral de muziekkapellen die van het defilé een vrolijk feestje maken.

Vrijheidsstrijd

Muziekkapel

In Nederland en Vlaanderen werden schuttersgilden opgericht als lokale milities van burgers die hun stad of dorp moesten beschermen en verdedigen bij een externe aanval en die daarnaast intern de orde moesten handhaven bij bijvoorbeeld oproer of brand. Het Tiroolse schutterswezen had van meet af aan een taak in het verdedigen van de Oostenrijkse landsgrenzen. In 1511 tekende keizer Maximiliaan I een document (de zogeheten Landlibell) dat de Tiroler bevolking (vooral boeren en burgers) verplichtte zorg te dragen voor de verdediging van de grenzen van Tirol.

Muziekkapel

Het kwam erop neer dat de Tiroolse schutters namens de Oostenrijkse keizer de Alpenpassen (met de strategisch belangrijke routes van Duitsland naar Italië) moesten beschermen. In ruil daarvoor werden ze vrijgesteld van elke dienstplicht buiten Tirol. Ze hoefden dus nooit elders naar het front:  een belangrijk privilege. Een heldhaftige reputatie verwierven de Tiroler Schützen met name tijdens de vrijheidsstrijd van 1809 tegen het Napoleontische Frankrijk, toen ze onder leiding van vrijheidsstrijder Andreas Hofer bij vier slagen op de Bergisel in Innsbruck heftig weerwerk leverden – ook al moesten ze zich uiteindelijk gewonnen geven.

Foute hoek

Tijdens de toespraken

Net als in heel Europa verloren de schutterijen uiteindelijk hun historische militaire rol, maar bleef de traditie zelf als folkloristisch gebeuren overeind. In Tirol zijn nog 235 schutterijen actief, met samen circa 15.000 leden. Meerdere schutterijen vormen samen een bataljon. De in totaal 26 bataljons zijn op hun beurt weer regionaal gegroepeerd in Oberland, Tirol Mitte, Unterland en Osttirol.

en verlenen van onderscheidingen

‘De betekenis is nu vooral sociaal, religieus en cultureel’, aldus Lisa Pichler, marketentster bij en bestuurslid van de Schützenverein Mutters-Kreit. Toen ze zich tijdens haar middelbareschooltijd aanmeldde, kreeg ze vanuit haar omgeving de nodige negatieve reacties. ‘In Tirol wordt wel gezegd dat je alleen maar bij de schutterij gaat als je te stom bent om een instrument te leren of te lui of onsportief bent voor de vrijwillige brandweer. Schutterijen worden gezien als conservatief en religieus bolwerk. Je wordt eigenlijk bij voorbaat in de foute hoek geplaatst. Dat stoorde me, dus daarom ben ik onderzoek gaan doen naar de motieven van mensen om lid te worden.’

Deel van het dorpsleven

is het wachten

Naast interesse in de schietsport en in regionale tradities is de gezamenlijke noemer vooral de actieve deelname aan het dorpsleven, zo ontdekte ze. ‘Hele families zijn al generaties bij de schutterij en dan hoort het er gewoon bij. Voor anderen geldt dat ze weliswaar in het dorp wonen, maar in Innsbruck werken of studeren. Het lidmaatschap van de schutterij is voor hen een manier om toch aan het dorpsleven deel te nemen. Dat geldt voor mij ook. Ik ging naar het gymnasium in Innsbruck en inmiddels studeer ik er Duits en geografie. Ik heb veel vrienden in de stad, maar ik wil de band met mijn geboortedorp en het platteland niet kwijtraken.’

en wachten

Tijdens haar onderzoek merkte Lisa Pichler dat verschillende generaties andere eisen en verwachtingen stellen aan hun lidmaatschap. Deels heeft dat te maken met de vrouwenrol. ‘Volgens de statuten zijn marketentsters volwaardige leden, maar de manier waarop daar invulling aan wordt gegeven is nogal wisselend. In sommige compagnieën is het vrouwbeeld nog vrij traditioneel en sommige vrouwen vinden het zelf ook genoeg om mooi te zijn en mee te lopen. Ik wilde meer; vandaar dat ik ook actief ben in het bestuur. Je moet zelf laten zien dat je er niet alleen voor de decoratie bent.’

en wachten

Een tweede verschil is dat met name jongeren meer sociaal engagement willen. ‘Klassieke activiteiten als schietwedstrijden, optochten bij kerkelijke aanleidingen en feesten zijn voor veel ouderen genoeg. Jongeren verwachten meer. Zo hebben we bij grote overstromingen een aantal jaren geleden helpen opruimen: fantastisch als je een massa van vijftienduizend mensen voor een goed doel kunt engageren.’

ook voor de genodigden en honoratioren

De door jongeren geëntameerde discussie heeft ook geleid tot een reflectieproces onder de Tiroolse schutters met als kernvraag: Waarom houden we deze militaire traditie eigenlijk in leven? Grondregels als ‘bijdragen aan het gemeenschapsgevoel’, ‘eigentijdse organisatievormen’, ‘gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen’ en ‘een verantwoorde omgang met jongeren’ zijn al vastgelegd. Lisa Pichler: ‘De discussie is nog lang niet afgerond, maar des te wezenlijker om te voorkomen dat het schutterswezen een starre traditie zonder enige relevantie voor onze tijd wordt.’

Schoten en schnaps

Veldmis

In Mutters is de veldmis begonnen. De compagnieën staan volgens het goed geoefende draaiboek opgesteld. Het geheel wordt muzikaal opgeluisterd door de lokale muziekkapel. Het is snikheet, de weide biedt nergens schaduw en de uniformen zijn dik: ambulancemedewerkers moeten dan ook een paar keer in actie komen om een flauwgevallen schutter bij te staan.

Kanonniers

Als de mis na ruim een uur is afgelopen, knallen de schoten van de kanonniers, zijn er feestredes, worden er kransen gelegd en medailles uitgereikt. Intussen lopen de marketentsters rond om liefhebbers een glaasje schnaps aan te bieden uit de kleine vaatjes die aan een riem over hun schouder hangen. Dan marcheren de compagnieën achter elkaar het weiland uit, op weg naar de feesttent in het dorp om te eten en vooral hun dorst weg te drinken tijdens het Frühschoppen-concert en het feestprogramma daarna. Na bijna twee jaar voorbereiding kan de compagnie Mutters tevreden zijn. Alles is verlopen zoals gepland; zelfs het weer werkte mee.

De veertien compagnieën van het bataljon Sonnenburg organiseren het jaarlijkse Bataillonsschützenfest per toerbeurt. Meer informatie over de Tiroler Schützen én een overzicht van alle Schützenfeste in de zomer: tiroler-schuetzen.at