Traditie & Gebruiken

Prangstangen: Pronken met palen

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Prangstangenprocessie in Zederhaus

In Zederhaus, een klein plaatsje met zo’n 1250 inwoners in de Lungau (Salzburgerland), hangt elk jaar rondom zomerzonnewende opwinding in de lucht. Vanaf 21 juni struinen mensen over de almen en weiden van deze natuurparkgemeente om bloemen te plukken: Gentiaan, margrieten, pioenrozen, bergnagelkruid, vergeet-mij-nietjes, klaprozen… Die brengen ze naar verschillende boerderijen en naar het museum Maurerhof (eveneens in een monumentale boerderij), waar groepjes meisjes en vrouwen met engelengeduld bloemen aan elkaar rijgen tot bontgekleurde guirlandes. Die bloemslingers worden vervolgens om lange houten palen gewikkeld: een karwei voor mannen met nietpistolen, hamers en spijkertjes. Het zijn de voorbereidende werkzaamheden voor 24 juni: de naamdag van Johannes de Doper. Dan worden de pronkpalen door vrijgezelle (tegenwoordig ook wel ongehuwde) jongens en mannen tijdens een feestelijke processie door het dorp gedragen.

Verschrikkelijk religieus

Joseph Baier

‘We zijn hier gewoon verschrikkelijk religieus.’ Dat zegt Josef Baier, curator van museum Maurerhof, over het ontstaan van de traditie. Hij legt uit dat Zederhaus zo’n achthonderd jaar geleden werd bevolkt door immigranten die vanwege religieuze strubbelingen wegtrokken uit het Duitse Opper-Franken en het Thüringer Woud. ‘We werden boeren in dit min of meer van de buitenwereld afgesloten dal, dus om te overleven moesten we onze hoop wel op God vestigen. De natuur gaf niet veel prijs en elke mislukte oogst was levensbedreigend. Als er te veel regen viel of het juist veel te droog was, zat er niets anders op dan bidden voor beter weer.’

Een sprinkhanenplaag in 1693 vernietigde vrijwel alle vegetatie. ‘Daarna stonden alleen nog margrieten in de velden, want die eten sprinkhanen niet vanwege een bepaalde gifstof. Die margrieten hebben we op houten hooirekken gebonden en in de volgende processie meegedragen, met de gelofte dit elk jaar te doen om zo een volgende ramp af te weren. Een sprinkhanenplaag is er inderdaad nooit meer geweest.’

Die gelofte is in de archieven vastgelegd en de jaarlijkse processie vindt sindsdien zonder onderbrekingen plaats, zelfs toen het gebruik in 1772 door bisschop Colloredo (op straffe van de dood) werd verboden. ‘We wisten heus wel dat ze toch niet kwamen kijken, want je kon Zederhaus indertijd vanuit richting Salzburg niet eens in’, relativeert Baier de dapperheid van de lokale bevolking. ‘Wij waren het vergeten dal.’

Gezonde rivaliteit

De vrouwen rijgen bloemen tot kransen

Prangen is dialect voor ‘pronken’. De versierde, zes tot acht meter lange palen zijn inderdaad pronkstukken met tot wel 60.000 bloemen per paal: een karwei waaraan elke groep (tussen de elf en veertien per jaar) zo’n driehonderd uur werkt. Het ontwerp is niet helemaal vrij. De religieuze achtergrond komt terug in een aantal vaste elementen. Twaalf witte vlakken (zes aan elke kant van een paal) staan voor de twaalf apostelen. Daarboven volgt een wit vlak met het IHS-monogram: de eerste drie letters van de naam van Jezus in Griekse hoofdletters met een kruis boven en een nagel onder de H. Helemaal bovenin steken drie rijen zijwaartse takjes uit: symbool voor de Heilige Drie-eenheid. Tussen de vlakken is de versiering vrij en er heerst tussen de groepen dan ook een gezonde rivaliteit: wie zal dit jaar het mooiste en kleurrijkste ontwerp hebben?

en de mannen brengen die aan op de palen

Dat wordt duidelijk op 23 juni, als alle Prangstangen aan het einde van de middag op tractoren en aanhangwagens naar de kazerne van de vrijwillige brandweer worden gebracht. Daar worden ze naast elkaar opgesteld, gezegend en onder begeleiding van de lokale muziekkapel naar de kerk gedragen. De afstand is slechts 150 meter, maar aan de verbeten gezichten van de dragers is te zien hoe zwaar de klus hen valt. Geen wonder: de acht meter lange stangen wegen tachtig kilo. Die van zes meter zijn lichter, maar worden dan ook gedragen door nog niet volgroeide jongens. Eenmaal bij de kerk wordt elke paal met hulp van vele handen voorzichtig horizontaal gekanteld en naar binnen gedragen, om daar weer verticaal te worden opgesteld – in afwachting van de heilige mis de volgende ochtend.

Bidden en bier

Prangstangen worden de dag voor de processie de kerk ingedragen

Op de dag van de processie zelf rijden we al vroeg naar Zederhaus. Toch kunnen we onze auto alleen nog kwijt op een geïmproviseerde parkeerplaats buiten het dorp. Ook al valt deze 24ste juni op een maandag, er heerst duidelijk een zondagsstemming. De lagere school is gesloten; het overgrote deel van de bevolking heeft een vrije dag genomen. Overal lopen mannen, vrouwen en kinderen in klederdracht of uniform richting kerk – waar om half negen de mis begint. Buiten worden alle vrije plekken op terrasjes, bankjes en muurtjes bezet door toeschouwers, onder wie de nodige toeristen. Mannen van de vrijwillige brandweer bouwen alvast de bierstand op waar na de processie het Frühshoppen begint. Was het de afgelopen dagen grijs en druilerig, nu schijnt de zon volop – als om het toch al zo pittoreske bergdorp nog eens extra fraai uit te lichten.

De mis is via luidsprekers ook buiten te volgen. Nadat de Prangstangen opnieuw zijn gezegend, beginnen de klokken te luiden, stroomt de kerk leeg en begint de processie. Het blijkt een imposant lange stoet met priester, misdienaars, kinderen (allemaal met een mini-Prangstang in de hand) met juffen, meesters en ouders, muziekkapel en verenigingen als de Himmelschützen (schutterij), de Singkreis (koor), de Trachtenfrauen (in traditionele feestklederdracht) en de Heimatverein (heemkundevereniging).

Opstellen en wachten op het begin van de processie

Verspreid tussen de groepen komen de Prangstangen voorbij. Gingen hun dragers gisteren nog gekleed in een zwarte broek met wit overhemd, nu zijn ze allemaal in Lederhose gestoken. Het dragen van de loodzware palen blijkt een echte balanceer-act, door niemand langer dan honderd meter achter elkaar vol te houden. Omdat de route van de processie een kilometer lang is, met bovendien langere pauzes bij vier staties, wisselen twee jongens of mannen elkaar per paal af. Elk team wordt bovendien vergezeld door een paar mannen die te hulp schieten als een drager het evenwicht dreigt te verliezen. Dat ziet er soms zo angstaanjagend uit, dat je als toeschouwer bijna opgelucht bent als de processie rond het middaguur is afgelopen en de Prangstangen opnieuw de kerk in worden gedragen. Opgesteld in twee rijen blijven ze daar tot 15 augustus (Maria-Hemelvaart) staan, om vervolgens (na nog weer een zegening) te worden ontmanteld. De verschillende groepen verdelen dan ‘hun’ bloemen. Zo heeft iedereen een voorraadje om tijdens de zogeheten Raunächte (rooknachten, tussen midwinter en het nieuwe jaar) huis, hof en stallen mee uit te roken of later in het jaar op de almen te verbranden, omdat dit volgens het bijgeloof geluk brengt.

Waardevolle symboliek

Decoratie van de Prangstangen

Wij verlaten Zederhaus in een stroom van andere toeschouwers en laten de lokale bevolking verder vieren. Het evenement is mede zo imposant omdat je voelt dat het geen toneelstukje voor toeristen is, maar een oprecht geleefde traditie. Josef Baier: ‘Ik vind het elk jaar weer een wonder hoe de verschillende groepen tijdens de voorbereidingen samenwerken, eten en goede gesprekken hebben en hoe we ons na afloop samen verheugen omdat het weer goed was. We hebben elkaar nodig om er iets moois van te maken, zoals je in het hele leven anderen nodig hebt. Die symboliek maakt het voor mij ook in onze tijd nog heel waardevol en ontroerend.’

In de dagen voorafgaand aan de processie kunnen bezoekers in Denkmalhof Maurergut toekijken bij het maken van de guirlandes en het omwikkelen van de palen.
Van 25 juni-14 augustus zijn de Prangstangen in de parochiekerk van Zederhaus te bezichtigen in het kader van een rondleiding.