Traditie & Gebruiken

Krampus & Perchten

Tekst: Emely Nobis

Krampuslauf (c) Graz Tourismus, Harry Schiffer

Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe… Op pakjesavond is Sinterklaas niet alleen bij ons op bezoek. Ook in Oostenrijk trekt hij met zijn knechten van deur tot deur, maar een discussie over zwarte Piet hoeft hier niet te worden gevoerd. De knecht die de Oostenrijkse St. Nikolaus vergezeld is Krampus, een gemaskerd, duivels wezen gehuld in een geiten- of schapenvel, met roestige ketenen en klokken om het lijf gebonden en in zijn handen steevast een roe. Want ja, ook in Oostenrijk krijgen brave kinderen cadeautjes en worden stoute kinderen bestraft. Krampus tuchtigt hen met zijn roede of stopt ze in zijn zak en neemt ze mee het bos in.

Niet alleen op 5 december, maar in de hele adventtijd trekt Nikolaus met een roedel Kramperl (een Pass) in vaak luidruchtige optochten door de straten van Oostenrijkse dorpen en steden. Ze zijn nauwelijks van het toneel verdwenen of er duiken andere monsters op: de Perchten. Tussen de winterzonnewende rond 21 december en Driekoningen op 6 januari trekken ook zij rond (de Perchtläufe). Hun bloederige maskers zijn nog groter dan die van een Krampus en ook hun losse, klepperende onderkaak en drie paar hoorns zijn tamelijk angstaanjagend. Hun griezelige uiterlijk moet de boze wintergeesten verdrijven en geluk en voorspoed brengen.

A guads Weitageh

Zowel Krampus als Percht stammen al uit de voorchristelijke tijd. In de middeleeuwen dreigden beide tradities te verdwijnen: Krampus werd door de Inquisitie verboden. Wie zich als duivel vermomde, kon de doodstraf krijgen. Perchten veranderden onder invloed van de kerstening van de Alpen-regio’s van karakter en werden onder meer symbool voor de zeven hoofdzonden. Maar de tradities overleefden en na de secularisatie in het midden 19e eeuw spoken Krampus en Percht weer als vanouds door de winternachten. Overal in Oostenrijk vind je Perchten- en Krampusclubs die in broederlijkheid het hele jaar toewerken naar de winterse optochten. Lange tijd was het een mannending: vaak moesten die zelfs vrijgezel zijn. Zo strikt is het niet meer, al zijn Krampustines of vrouwelijke Perchten in de meeste clubs nog steeds niet welkom.

Hoewel Krampus en Percht er vanouds anders uitzien, worden kenmerken van beide figuren in moderne maskers vaak gecombineerd. Die eigentijdse maskers lijken soms bovendien verdacht veel op zombies of aliens, omdat ze veel bloederiger zijn dan gebruikelijk, van latex in plaats van hout worden gemaakt en ogen hebben die met lampjes griezelig worden verlicht. Die nieuwlichterij leidt soms uiteraard tot felle discussies tussen voor- en tegenstanders van de opvatting dat tradities met hun tijd mee moeten gaan. Discussie is er ook over het feit dat de optochten in sommige regio’s zijn uitgegroeid tot heuse events met een eerder commercieel dan traditioneel karakter, die bovendien al veel te vroeg (vanaf medio november) beginnen.

Kritiek op ‘de jeugd van tegenwoordig’ is er elk jaar weer als twee rivaliserende groepen Krampussen met elkaar op de vuist gaan, terwijl ze zich volgens de regels beleefd zouden moeten begroeten met de woorden: ‘A guads Weitageh’, treu in guadn oidn Brauch’ (Een goede verdere tocht, getrouw het goede, oude gebruik).’

Vreemd genoeg gaat het debat nooit over de vraag of kinderen geen levenslang trauma overhouden aan hun vroege confrontatie met de demonische Krampus met zak en roede. Wie naar filmpjes van Krampus-optochten kijkt, ziet kinderen zowel angstig als intens gefascineerd reageren. Misschien weten ze wel dat het allemaal één groot spel is en dat zich achter het griezelige masker een mens van vlees en bloed verbergt.

Kijk voor een (onvolledig) overzicht van Krampus- en Perchtentochten en andere de evenementen rondom deze ‘levende traditie’ op: krampuszeit.at

Lees hier een interview met Krampusmaskermaker Florian Engel.