Traditie & Gebruiken / Mode

Het Dirndlt

Tekst: Emely Nobis

Wiener Wijnkoningin, Foto Frits Roest

Zeker in progressief Oostenrijk was het tot een jaar of tien geleden not done om Dirndl of Lederhose te dragen. Tenzij het min of meer verplichte werkkleding was, zoals in de toeristenindustrie of horeca. Klederdracht gold als ‘Hinterwäldlerisch’ – provinciaals en conservatief. In elk geval niet van deze tijd. Maar er is iets verandert. Neem het Wiesn-Fest dat sinds 2010 jaarlijks in het Prater-park wordt georganiseerd, een Weense variant op het Oktoberfest in München. Elisabeth Wolff, voormalig wijnkoningin van Wenen, gaat er gekleed in Dirndl naartoe, samen met haar zussen en vriendinnen. In de generatie van hun ouders was dat zeker niet vanzelfsprekend. Nu verschijnt vrijwel iedereen er in klederdracht en gaat het gesprek hooguit over de lengte van de rokken en de diepte van het decolleté.

‘We vinden vrouwen in Dirndl en mannen in Lederhose gewoon ongelooflijk sexy’, zegt Elisabeth. Sexy en speels lijkt kortom een betere verklaring voor de Dirndl-trend dan een nostalgisch verlangen naar vroeger. Zoals de excentrieke Britse modeontwerpster Vivienne Westwood het al in 2001 verwoordde: ‘Als iedere vrouw een Dirndl zou dragen, dan was er geen lelijkheid meer in de wereld.’

Als een prinses

Stefanie Kaiser, Foto Klaus Pibernig

Dat modeontwerpers zich laten inspireren door klederdracht is van alle tijden: Coco Chanel baseerde haar beroemde Chanel-jasje bijvoorbeeld op een ‘Janker’ – een kort klederdrachtjasje dat ze een liftboy zag dragen tijdens een verblijf in Salzburg in 1954. Veel ontwerpers in Oostenrijk zijn opgegroeid met klederdracht en gebruiken nog steeds graag elementen hiervan in hun werk. Zo maakt Stefanie Kaiser uit Villach (Karinthië) prachtige Dirndls van Afrikaanse stoffen. ‘In een mooie Dirndl voel je je als een prinses’, zegt zij. Mooi betekent volgens haar: ‘Een stof die goed valt, kleuren die op elkaar zijn afgestemd en niet al te veel frutsels en tierlantijnen. Anders wordt het al gauw kitsch.’

Bloom van Sonja Fellner © Annie Bertram

Sonja Fellner, in Wenen gevestigd, maakt haar exclusieve (avond)jurken met oude, aan klederdracht ontleende technieken: zoals ambachtelijk stiksel en met de hand geplooide rokken. Ook zij constateert: ‘In mijn jeugd vonden we Dirndls ouderwets, zelfs een beetje bespottelijk. Dat jonge meiden ze tegenwoordig weer graag dragen, begrijp ik wel. In een Dirndl komt je figuur heel goed uit. Je bent bij elke gelegenheid passend en goed gekleed.’

Onderkleding

Het woord Dirndl komt van Dirnen: dienstmeisjes. Bij hun werk, vaak in dienst van rijke boeren, droegen ze van oudsher onderkleding die bestond uit een kort lijfje (dat als bh diende) en een rok. Zondags bij de kerkgang werd er iets overheen gedragen, maar tijdens het dagelijkse werk in de stal of ’s zomers op de alm fungeerde de onderkleding vaak tevens als praktische werkkleding. De stadse dames die hun zaterdagen op het platteland doorbrachten, raakten er zo van gecharmeerd dat Dirndls zich vanaf eind 19e eeuw over heel Oostenrijk verspreidden.

Traditionele dirndl © Gössl

Hoewel een Dirndl gezien wordt als een vorm van klederdracht, is ze dus feitelijk voortgekomen uit werkkleding. Daarnaast kent Oostenrijk al veel langer Dirndlachtige jurken die deel uitmaken van traditionele klederdracht (Tracht). Voor deze jurken zijn de patronen, kleuren, lengte en versieringen per regio formeel vastgelegd door de Heimatwerke – een soort instituten voor volkskunde. Tracht kun je vergelijken met Vlaamse en Nederlandse streekdrachten. Maar waar die bij ons nagenoeg uit het straatbeeld zijn verdwenen, wordt ook Tracht in Oostenrijk nog veel gedragen, zeker bij (kerkelijke) feestdagen. Dat is vooral te danken aan een modernisering in de jaren dertig van de vorige eeuw. Toen werd traditionele klederdracht vrijwel alleen nog gedragen door muziekkapellen en folkloregroepen. Nadat de Heimatwerke op hun verzoek comfortabele alternatieven ontwikkelden voor de stijve stoffen van weleer, werd het dragen ervan weer meer gangbaar.

Terwijl deze formele feestelijke Tracht aan allerlei regels moet voldoen, liggen er voor het uiterlijk van een Dirndl eigenlijk maar drie dingen vast: het korte, strakke lijfje, de plooirok en een daarbij passend schort. Dirndls heb je dan ook in alle mogelijke lengtes, kleuren, modellen en prijscategorieën. Van kitsch tot confectie, van handgemaakt klassiek tot haute couture. Dirndls en hun draagsters volgen de modetrends. Er zijn jaarlijks tal van shows en beurzen (zoals Tracht & Country) waar de nieuwe collecties worden geshowd. Het hoeft zelfs niet altijd meer een Dirndl te zijn: steeds meer vrouwen dragen tegenwoordig een Lederhose: ook weer in alle lengtes. Combineer dat met pumps of juist sportschoenen en je bent helemaal bij de tijd.

Afrikaanse inspiratie

AFRIKAdirndl, Foto Klaus Pribernig

Dat het uiterlijk van een Dirndl nauwelijks aan regels is gebonden, bevalt ontwerpster Stefanie Kaiser uitstekend. Via een ontwikkelingsproject kwam ze in contact met de Tanzaniaanse ontwerpster Anne Kiwia. Toen die haar Afrikaanse stoffen opstuurde, besloot ze die te verwerken in een nieuwe Dirndl-lijn. ‘De veelkleurigheid vond ik prachtig en het leek me leuk om met deze jurken de traditie een beetje op te schudden. Wel combineer ik de Afrikaanse stoffen met materialen en knopen uit de regio. Die combinatie van traditie en vernieuwing spreekt me erg aan.’

Al haar jurken zijn handgemaakt en worden desgewenst afgestemd op wat de koopster vraagt. Na haar Afrikaanse uitstapje bleef Kaiser voor haar volgende collectie Dirndls overigens juist weer dicht bij huis: Voor ‘Glück Auf’ liet ze zich inspireren door de kleding van mijnwerkers uit haar regio.

Dalila van Sonja Fellner © Annie Bertram

De avondjurken en Dirndls van ontwerpster Sonja Fellner zijn geïnspireerd op kostuumfilms, historische schilderijen en periodes in de (kunst)geschiedenis (zo heet een van haar collecties Rocococo). Toch komt de basisvorm van de Dirndl in elk ontwerp terug. ‘Ik droeg als kind al graag Dirndls. Mijn moeder maakte ze en ik ging graag mee om stoffen uit te zoeken.’ Na haar studie aan de modevakschool ontwierp ze in dienst van grote bedrijven aanvankelijk lingerie, badkleding en mantels. Toen ze dat niet langer bevredigend vond, begon ze voor zichzelf. Haar unicaten of kleine collecties maakt ze goeddeels met de hand. ‘De meeste ontwerpers vinden dat te veel werk. Ik heb er juist lol in om heel precies en dus lang met één jurk bezig te zijn.’

Haar couture-Dirndls kosten dan ook tussen de vier- en twaalfhonderd euro. Wie ze koopt? ‘Mijn klanten zijn moderne, zelfbewuste vrouwen met een eigen stijl, die het extravagante en bijzondere zoeken. Natuurlijk zijn het geen jurken voor dagelijks gebruik. Je koopt ze voor een speciale gelegenheid, zoals een bal, een galaontvangst of om in te trouwen.’

Comfortabel én mooi

De jurken van Fellner en Kaiser zijn modern en uitgesproken. Wie voor meer ingetogen gaat, kan terecht bij modehuizen als Gössl. Het hoofdkantoor van dit in 1902 opgerichte familiebedrijf met inmiddels 40 zaken in Oostenrijk en Beieren is gevestigd in het Gwandhaus, een voormalig slot­hotel (Morzger Straße 31) aan de rand van Salzburg. In de winkel annex museum kun je de ontwerpers in het naaiatelier bij het werk toekijken. Katharina Gössl, die het bedrijf samen met haar broer en vader leidt: ‘We willen graag laten zien wat er allemaal bij komt kijken om kwalitatief hoogwaardige producten te maken. Al met al duurt het maken van een nieuw model Dirndl, van eerste idee tot product, anderhalf jaar.’

Gwandhaus © Gössl

Hoewel Gössl eigen leerlingen opleidt, wordt een groot deel van de productie noodgedwongen uitbesteed. ‘Veel onderdelen van onze kleding, zoals het stiksel of de met kanten biezen afgezette bloesjes, zijn handgemaakt. Vooral in Hongarije en Italië vinden we nog mensen met het nodige vakmanschap.’

Katharina Gössl verklaart het succes van de Dirndl vooral uit het feit dat het zulke praktische, comfortabele kleding is. ‘In veel landen is klederdracht een soort verkleding die je alleen op feesten draagt. Bij ons is het gewoon kleding. Natuurlijk draag je een zijden Dirndl met veel handwerk niet dagelijks. Maar zeker in Salzburg heeft vrijwel elke vrouw ook een paar eenvoudige katoenen of linnen exemplaren die gewoon in de was kunnen. Als je de rok en het lijfje combineert met verschillende schorten of vestjes heb je al gauw tal van outfits. Je hoeft dus echt niet elk jaar een compleet nieuwe set te kopen.’

Een Dirndl zit niet alleen prettig, maar is ook praktisch in de omgang tussen de seksen, verklapt ze. De plek van de strik op de schort fungeert als code. ‘Zit die rechts, dan is de draagster getrouwd. Links betekent: beschikbaar.’

Webshop Gössl: shop.goessl.com

Verspielt und modisch, Foto Frits Roest

Zelf kopen?

Omdat het kopen en dragen van Dirndls in Oostenrijk een serieuze zaak is, kunnen vrouwen in winkels en op websites terecht voor de nodige tips en adviezen over zaken als: Welke model past bij je figuur? Draag je een push-up bh of niet? In welke volgorde trek je alle onderdelen van een Dirndl het beste aan? Welke schoenen, tas, kapsel en sieraden passen (of niet)? Hoe werk je de ouderdomsvlekken in je decolleté weg? Waar koop je een zwangerschapsmodel?

Overweeg je zelf een Dirndl aan te schaffen, ga dan naar een zaak waar ze tijd hebben voor persoonlijk advies of neem iemand mee met verstand van zaken. Zo voorkom je dat je een carnavalsexemplaar koopt. Daarbij is het natuurlijk wel de vraag of je die sexy jurk die in Oostenrijk zo prachtig staat eenmaal thuis ooit nog aan zult trekken.

In vrijwel elke grotere plaats in Oostenrijk zijn er winkels die Dirndls verkopen. Grote warenhuizen en discounters (zoals de Zillertaler Trachtenwelt – een van de grootste – hebben relatief goedkope modellen. Hoogwaardige Dirndls worden gemaakt door bedrijven als Gössl, maar ook Lanz Trachten met meerdere vestigingen in heel Oostenrijk  of Hanna Trachten met vestigingen in Wenen en Salzburg. Voor een couture-Dirndl kun je terecht bij ontwerpers als Kaiser en Fellner. Andere bekende designers zijn Lena Hoschek, met winkels in Wenen en Graz, Susanne Bisovsky, met eveneens een winkel in Wenen en Rettl uit Villach in Karinthië.