Traditie & Gebruiken

Debutanten op het philharmoniker-bal

Op de 11de van de 11de, precies om 11.11 uur, verandert de Weense binnenstad elk jaar in één grote dansvloer. Honderden mensen openen dan in de buurt van de Stephansdom het balseizoen onder leiding van leraren van de ruim dertig dansscholen in de stad. De openbare les eindigt traditiegetrouw met de quadrille.

Het Weense balseizoen begint dus op 11 november (’s avonds is dan steevast het bal van het Weense Rode Kruis) en eindigt op Aswoensdag na Carnaval. In december is het relatief rustig, maar na het Silvesterbal op 31 december in de Hofburg is het dringen geblazen. In januari en februari heeft zo’n beetje elke beroepsgroep een eigen bal: van juristen tot banketbakkers, van apothekers tot bloemisten. Er zijn studenten-, vluchtelingen- en daklozenbals, bals van Tsjechen, Slowaken of Kroaten of Vorarlberger die in Wenen wonen, het Regenboog-bal van de lgbt-gemeenschap en niet te vergeten het Life Ball waarvan de opbrengst ten goede komt aan de strijd tegen aids en hiv. Dat laatste evenement vindt overigens pas maanden later plaats, ergens in juni. Ook het Fête Impériale van de Spaanse Rijschool staat pas gepland voor juni.

Met andere woorden: zelfs na het officiële einde van het balseizoen blijft de stad dansen. Het zit nu eenmaal in het ‘Wiener Blut’. Misschien ook wel omdat het geen (of niet alleen) elitair gebeuren is. Natuurlijk: aan een kaartje voor het prestigieuze bal van de Weense Staatsopera kom je alleen via een introductie en voor de duurste logeplaatsen hier betaal je twintigduizend euro. Maar met 450 bals op tal van locaties is er voor elke smaak en portemonnee wel een passend evenement. Er is zelfs een HipHop Ball met het motto: ‘Klassieke wals meets hiphop en streetdance’.

Weense congres

De Weense baltraditie beleefde zijn eerste bloeiperiode in 1814/1815, ten tijde van het Weense congres. Na de Franse revolutie en de daaropvolgende napoleontische oorlogen kwamen de overwinnende mogendheden Pruisen, Oostenrijk, Rusland en het Verenigd Koninkrijk bij elkaar om de Europese landsgrenzen opnieuw vast te stellen. Om alle gekroonde en politieke staatshoofden en hun entourage tijdens hun maandenlange verblijf in Wenen te vermaken, organiseerden kunstenaars van de Hofoper (de latere Staatsopera)  geregeld dansavonden.

Met name vanaf de tweede helft van de 19e eeuw fungeerden bals aan het Weense hof als huwelijksmarkt. Het jaarlijkse Hofbal was dé plek om te zien en gezien te worden. Iedereen die ‘hofwaardig’ was (adel, generaals en officieren van het Weense garnizoen, burgers met een lintje of ander ereteken) mocht komen, zelfs zonder uitnodiging. Enkele dagen daarna werd het veel exclusiever Ball bei Hofe gehouden, uitsluitend voor leden van het hof en strikt op persoonlijke uitnodiging van de keizer. De heren droegen bij die gelegenheid uniform of rokkostuum, de dames prachtvolle avondjurken en kostbare sieraden. Uiteraard werden er geweldige buffetten aangericht en was er muziek onder leiding van de Hofballmusikdirektor: tot 1871 was dit walskoning Johann Strauß, daarna zijn broer Eduard en van 1908 tot 1918 Carl Michael Ziehrer. Veel van de door hen gecomponeerde muziek is nog steeds op menig bal te horen; in elk geval ook op het Johann Strauß Ball in de Kursalon Wien.

Alles Walzer

Een bal is een feestelijk gezelschapsspel met alle regels en conventies van dien. Uiteraard is er een dresscode (van deftig tot ‘locker’) en of het nu om het nobele Hofbal of het alternatieve Regenboogbal gaat: de avond verloopt in grote lijnen volgens een vast ritueel. De openingsceremonie wordt uitgevoerd door het Jungdamen- und Herrenkomitee: jonge mensen die samen een serie traditionele dansen (zoals Weense wals, polonaise en quadrille) uitvoeren. De heren dragen een rokkostuum, de jongedames witte baljaponnen met lange handschoenen en een diadeem in het haar. Als na hun optreden het ‘Alles Walzer’ weerklinkt, stroomt de dansvloer vol met de overige aanwezigen. Men danst (van wals tot disco), flaneert, eet, drinkt en geniet tussendoor van de life optredens van zangers of dansers.

Hét hoogtepunt is de publieksquadrille om middernacht, vaak nadat de ceremoniemeester de choreografie van deze dans onder veel hilariteit met de aanwezigen heeft geoefend. Daarna gaat het bal weer gewoon door… Gezelligheid kent immers geen tijd: vandaar ook dat het not done is om een polshorloge te dragen (al wordt een gouden zakhorloge aan een ketting juist wel sjiek gevonden). Als het feest ergens in de kleine uurtjes dan toch bijna voorbij is, wordt het licht gedimd en zingen alle gasten tot slot samen de wals Brüderlein fein, musst nicht gar so traurig sein. In Wenen ga je vervolgens niet naar huis, maar naar de Würstelstand of het Kaffeehaus (extra vroeg open als er een bal in de buurt is) voor een afsluitende worst of goulashsoep.

Lees ook de columns over de balervaringen van Reinildis van Ditzhuyzen en Frits Roest.

Elk jaar organiseert de stichting Oostenrijkse cultuur in Nederland een traditioneel Weens bal in Grand Hotel Huis ter Duin in Noordwijk.

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.