Evenementen & Exposities

Tegen de Macht

Else Argutinsky-Dolgorukow, Thersienstadt (1943) © Christoph Fuchs

Het Documentatiecentrum van het Oostenrijkse Verzet (DÖW) verzamelt sinds 1963 grafieken, tekeningen en olieverfschilderijen die het verhaal van vervolging, oorlog en verzet tussen 1934 en 1945 in beeld brengen. Lange tijd lagen ze voor de buitenwereld verborgen in het archief. Nu worden de ruim tweehonderd werken voor het eerst gepresenteerd in een tentoonstelling in het Haus der Geschichte in St. Pölten (Neder-Oostenrijk).

Te zien zijn werken van bekende kunstenaars als Alfred Hrdlicka, Karl Stojka en Alfons Walde, maar ook van grotendeels vergeten kunstenaars. De beelden tonen leven en dood in kampen, geweld tegen tegenstanders van het regime, joden en Roma én de strijd van individuen tegen het nationaalsocialisme en het fascisme.

Voor en na 1945

Een van de tentoonstellingsruimtes © Christoph Fuchs

De tentoonstelling is verdeeld over twee ruimtes. In de eerste ruimte worden werken getoond die tot 1945 onder vaak precaire omstandigheden (zoals in de kampen zelf) tot stand kwamen. Aan de hand van exemplarische biografieën en kunstwerken gaan ze in op verschillende vormen van verzet: Van de burgeroorlog in Spanje en de Résistance in Frankrijk, waarin ook veel Oostenrijkers actief waren, tot het militaire verzet aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Zoals de inkttekening (1943) op papier van een mannenbarak (Hanover Kaserne) in Theresienstadt, in 1944 gemaakt door de joodse kunstenares Else Argutinsky-Dolgorukow (1873-1953). Zij werd in 1942 naar dit getto en kamp gedeporteerd en brengt in meerdere tekeningen de gruwelijke levensomstandigheden daar in kaart. Na de bevrijding van Theresienstadt heeft ze nooit meer geschilderd.

In het tweede deel laat de tentoonstelling zien hoe de overlevenden hun herinneringen na 1945 op verschillende artistieke manieren hebben verwerkt. Sommigen documenteren hun traumatische ervaringen in expliciete voorstellingen, anderen transformeren ze in abstracte vormen – en weer anderen willen met hun foto’s toekomstige generaties waarschuwen – in de hoop dat de geschiedenis zich niet zal herhalen.

André Verlon, Sein oder Nichtsein (1962) © Christoph Fuchs

Een voorbeeld hiervan is het werk ‘Sein oder nicht sein’ (1962) van de in Wenen geboren joodse kunstenaar André Verlon (1917-1994), die al in 1933 met zijn ouders en jongere broer naar Palestina vluchtte. Het werk toont aan de linkerkant een vreedzame, welvarende gemeenschap en aan de rechterkant beelden van oorlog, misdaden van de nationaalsocialisten, maar ook van politiegeweld tegen Afro-Amerikanen in de Verenigde Staten -om zo te laten zien dat er ook na het einde van de oorlog nog onderdrukking tegen minderheden plaatsvindt.

De expositie Wider die Macht is t/m 15 januari 2023 te zien in het Haus der Geschichte van het Museum Niederösterreich in St. Pölten. Informatie: museumnoe.at

Bij de expositie is een catalogus verschenen, samengesteld door Christian Rapp en Ursula Schwarz. Deze bundel met veel afbeeldingen bevat bijdragen over de geschiedenis van het Oostenrijkse verzet en bekijkt de werken vanuit een biografisch, kunsthistorisch en contemporain-historisch perspectief. Behalve in het museum is de catalogus ook te bestellen bij de uitgeverij: Wider die Macht: Die Kunstsammlung des Dokumentationsarchivs des österreichischen Widerstandes, € 28,-, rezidenzverlag.com