Weense koffiehuizen

Tekst: Emely Nobis / Fotografie Frits Roest

Wat de bistro voor Parijs en de pub voor Londen is, is het koffiehuis voor Wenen. In 1685 kreeg de Armeniër Johannes Theodat de eerste Weense licentie om in een lokaal koffie te mogen uitschenken. In 1819 telde de stad al honderdvijftig koffie-etablissementen en rond 1900 waren het er circa zeshonderd.

Hun grote bloei beleefden de koffiehuizen tijdens het Fin de Siècle, toen veel schrijvers, kunstenaars, musici, journalisten en politici bij voorkeur hele dagen doorbrachten in hun stamcafé om er te werken, te debatteren, kaart te spelen en tot laat in de avond ‘schnaps’ te drinken. Om hun kater de volgende ochtend weer met koffie weg te spoelen.

De populariteit van het koffiehuis had te maken met de enorme bevolkingsgroei in Wenen vanaf de tweede helft van de 19e eeuw. De aanleg van spoorwegen maakte het reizen makkelijker. Uit alle landen van de Donaumonarchie kwamen migranten naar de economisch bloeiende stad, op zoek naar werk. Het aantal bewoners verdubbelde in korte tijd. Rond 1910 was Wenen na New York, Londen en Parijs de vierde stad ter wereld met meer dan twee miljoen inwoners. De woningnood was groot en voor veel armlastige kunstenaars was het in het koffiehuis veel aangenamer werken dan in hun kleine, onverwarmde appartementen. Dat ze soms een hele ochtend lang slechts één kopje koffie verteerden, stoorde uitbaters en obers niet: Ze bezorgden hun stamlokaal immers ook naam en faam.

Café Eiles

Trefpunt

In 2011 werd de Weense koffiehuiscultuur door de UNESCO aangewezen als immaterieel cultureel erfgoed. Nog steeds telt de stad zo’n vijfhonderd koffiehuizen. Hier ontmoeten Weners elkaar als ze willen bijpraten. Het is als het ware het verlengde van hun woonkamer. Je ziet er nog geregeld een oudere heer (of dame) die de krant leest en al die tijd slechts één ‘kleinen Braunen’ drinkt. Niemand zal hem aansporen om nog iets te bestellen.

De opmars van internationale ketens als Starbucks of Coffee-to-go heeft de populariteit van het koffiehuis niet aangetast. Ze verhouden zich tot elkaar als confectiekleding tot haute couture. In het koffiehuis (misschien nog het beste te vergelijken met wat wij een ‘grand café’ noemen) neem je plaats op pluche of kunstleren bankjes en stoeltjes rond kleine, vaak marmeren tafeltjes. De kelner (hier nog een echt beroep) zit meestal strak in het pak. Bij je koffie krijg je een glaasje water. De krant ligt keurig in een krantenlegger. Gesprekken worden niet overstemd door luide muziek.

Natuurlijk is niet alles als vanouds. Het interieur is sinds de oprichtingsjaren meerdere keren vernieuwd, vaak is er gratis wifi en op de kaart staan tegenwoordig ook vegetarische gerechten. Tussen de twintig of dertig soorten koffie tref je inmiddels niet-Weense varianten aan als espresso, cappuccino of Verkehrter (koffie verkeerd dus)– met dank aan de toeristen. En ja: in sommige koffiehuizen in het centrum komen tegenwoordig meer toeristen dan stamgasten. Waarover de Weners dan weer mopperen. Laat je daar niet door weerhouden, want de sfeer is en blijft uniek. Wij bezochten beroemde en minder bekende koffiehuizen in de stad en stellen ze graag aan u voor.

Café Diglas

Diglas

Op een paar passen van de Stephansdom, midden in het centrum dus. De vloer van dit hoekcafé is van marmer, de wanden bekleed met donkere lambrisering. Verder marmeren tafeltjes en stoelen en bankjes bekleed met rood leer. Legendarisch is het dessert Scheiterhaufen (brandstapel), een gebaks­toren van onder meer oudbakken brood, eieren, appels, melk en rozijnen. Niet schrikken als je naar het toilet moet. De moderne wc-deuren uit 2013 zijn gemaakt van glas dat pas ondoorzichtig wordt als je de deur afsluit. Wollzeile 10, diglas.at

Café Engländer

Engländer

De inrichting van het centraal gelegen Café Engländer is op het eerste gezicht terughoudend en weinig spectaculair, maar bij nadere beschouwing ontvouwt het een zekere grandeur en elegantie. Alleen al de Thonet-stoelen, de rood en groen gestoffeerde banken en de klassiek geklede obers maken van de “Engländer” een echt koffiehuis. Door de week ontmoeten mensen elkaar hier ook graag voor de (zaken)lunch. De clientèle bestaat zowel uit plaatselijke bewoners, zakenlui als mensen uit de wereld van kunst en cultuur. Postgasse 2, cafe-englaender.com

Tirolerhof

Tirolerhof

Het traditionele koffiehuis Tirolerhof in het centrum van Wenen, in 1918 door de broers Walter en Heinrich Kunz geopend, ademt nog steeds de sfeer van een traditioneel Weens koffiehuis uit het begin van de vorige eeuw. Bij de laatste renovatie in 2002 werd de oorspronkelijke Art Deco inrichting uit 1925/28 met wandbetimmeringen, spiegelranden, kroonluchters en met zwarte schellak afgewerkte meubelen met hulp van foto’s in originele staat teruggebracht. Vooral in het oog springen de oriëntaals geïnspireerde raamvormen, spiegellijsten en doorgangen van dit koffiehuis.  Führichgasse 8, cafetirolerhof.at

Café Prückl

Prückel

Een van de koffiehuizen direct aan de ring die rond de eeuwwisseling om het centrum van Wenen werd gebouwd. Geopend in 1903, maar het huidige interieur van het U-vormige pand is van Oswald Haerdtl, een van de bekendste ontwerpers en architecten uit het Wenen van de jaren vijftig. Opvallend zijn de geperforeerde, spits toelopende leeslampen. Origineel is nog steeds de trap naar de kelder waar ook een theaterzaal is. Het café heeft een fijn terras voor de deur, met uitzicht op de bedrijvigheid op de Stubenring. Stubenring 24, prueckel.at

Café Schwarzenberg

Schwarzenberg

Een van de stijlvolste koffiehuizen van Wenen, met veel donker hout op de muren, wandspiegels die de hele ruimte bedekken, een gewelfd plafond bedekt met kleine tegeltjes, prachtige prachtige Art Deco kroonluchters, halfronde houten leren fauteuils en een mooie stenen vloer. Schwarzenberg kreeg z’n huidige naam in 1902, vanwege het uitzicht op het Palais Schwarzenberg, maar bestond al langer. Het was een van de eerste (van later ruim dertig) cafés aan vanaf 1861 aangelegde Ringstraße, indertijd een van de mooiste en elegantste straten van Wenen. Werden veel andere koffiehuizen vooral gefrequenteerd door schrijvers en kunstenaars, Schwarzenberg is en was vooral een ontmoetingsplaats voor mensen uit de zakenwereld. Wel was de beroemde architect/ontwerper Josef Hoffmann, medeoprichter van de Wiener Werkstätte, een van de stamgasten. Kärntner Ring 17, cafe-schwarzenberg.at

Café Landtmann © Alphons Steenmeijer

Landtmann

Bij de oprichting in 1873, door Franz Landtmann, was dit Wenens grootste en elegantste koffiehuis. Onder andere Sigmund Freud, Gustav Mahler, Marlene Dietrich en Romy Schneider waren er te gast, net als  onze voormalige koningin Juliana en meer recent Hillary Clinton. Het in 1929 gerenoveerde interieur staat onder monumentenzorg. De houtsneden op de vier op totempalen lijkende zuilen bij de entree stellen  scènes voor uit premières van het er tegenover gelegen Burgtheater. Universitätsring 4, landtmann.at

Cafe Central © Alphons Steenmeijer

Central

Hoewel inmiddels erg toeristisch (het staat in elke reisgids), is een bezoek aan dit grote en relatief dure café uit 1876 toch de moeite waard. De imposante zuilenhal heeft iets van een kerk. Het hoge plafond, de fraai gedecoreerde marmeren zuilen, de grote ramen, de stijlvolle lampen: elegantie puur. Het buffet met taart en gebak laat bijna niets te wensen over. En je stapt in de voetsporen van illustere gasten als Arthur Schnitzler, Leo Trotzky en Sigmund Freud. Schrijver en stamgast Peter Altenberg (1859-1919), beroemd vanwege zijn schetsen over het Weense koffiehuisleven, zit nog steeds bij de ingang. Nu als wassen beeld. Hoek Herrengasse/Strauchgasse, cafecentral.wien

Café Ritter

Ritter

Koffiehuis uit 1867, een van de laatste aan de bekende winkelstraat Mariahilferstraße, waar vroeger tal van cafés waren gevestigd. Het huidige interieur, met rood en bruin als dominante kleuren, werd waarschijnlijk in het interbellum ontworpen door Josef Zotti. Het omvat een in rococostijl gestukt plafond, houten lambrisering en comfortabel brede bruinrode banken bekleed met kunstleer. De vele lampen zorgen voor voldoende (warm) licht en de tafeltjes staan prettig ruim uit elkaar. Let ook op het schilderij boven de bar, eveneens in rococostijl. Drinken de elegant geklede dames en heren ook al een kopje koffie? Hoek Schadekgasse/Amerlingstraße, caferitter.at

Café Sperl

Sperl

Geopend in 1880, met een interieur dat nog steeds doet denken aan de 19e eeuw. Vroeger al geliefd bij kunstenaars, zoals opera­componist Franz Lehár (Die lustige Witwe). Die voelen zich ook nu nog thuis in dit achter het theater aan de Wien enigszins verstopt gelegen, ­weinig door toeristen bezochte koffiehuis mét biljarttafel. Je kunt er de Oostenrijkse schrijver Robert Menasse tegenkomen en ook de  Nederlandse musicalster Pia Douwes voelt zich hier thuis. Gumpendorfer Straße 11, cafesperl.at

Museum

Architect Adolf Loos tekende voor de oorspronkelijke inrichting van dit in 1899 geopende café. Zijn functionele ontwerp met marmeren tafeltjes en eenvoudige stoelen uit beukenhout zette de trend voor veel Weense koffiehuizen in de 20ste eeuw. Al snel na de opening werd café Museum het belangrijkste trefpunt voor de groep kunstenaars, rondom Gustav Klimt. Het café is meerdere keren van eigenaar en uiterlijk veranderd. Het huidige interieur, met halfronde banken, is een reconstructie van een ontwerp van Josef Zotti uit de jaren dertig. En net als toen wordt dit interieur weerspiegeld in bolle chromen plafonnières. Operngasse 7, cafemuseum.at

Café Hawelka

Hawelka

Toen Leopold Hawelka in 1939 het voormalige ‘café Ludwig’ in de binnenstad van Wenen overnam, kocht hij ook het door een leerling van architect Adolf Loos ontworpen interieur. De Thonetstoelen en de kleine marmeren tafeltjes van toen staan er nog steeds. Voeg daarbij de zware gordijnen, het weinige licht en de sleetse zitbankjes en je waant je in een ouderwetse bruine kroeg. De wanden hangen vol posters met aankondigingen van concerten en tentoonstellingen, vaak van beroemde stamgasten. Leopold Hawelka zelf zat tot aan zijn overlijden in 2011 (hij was toen 100!) steevast aan het tafeltje meteen links bij de ingang. Het koffiehuis wordt voortgezet door zoon Günther en twee kleinzonen. Dorotheergasse 6, hawelka.at

Café Eiles

Eiles

Koffiehuis uit 1901, dat echter onder een andere naam al sinds 1838 bestaat. In de jaren veertig gerenoveerd in de stijl van de vroeg 20ste eeuw, met Jugendstilmotieven zoals de decoratieve glazen entreedeuren en de groengeel gebloemde stof waarmee de bankjes zijn bekleed. Behalve voor kunstenaars was Eiles vroeger ook een trefpunt van militairen, politici en de gegoede burgerij.  Josefstädter Straße 2, cafe-eiles.at

Café Ministerium

Ministerium

Stijlvol Weens koffiehuis uit 1935 aan het plein bij de door Otto Wagner gebouwde Post­sparkasse. Warme roodpluchen bankjes en de originele marmeren tafels uit de begin­periode. Het klassieke interieur is gebruikt voor tv-series als Commissaris Rex en Tatort. Georg Coch-Platz 4, cafeministerium.at

Frauenhuber

Frauenhuber

Oudste nog bestaande koffiehuis van Wenen, geopend in 1824. Hier werden de gasten ooit vermaakt met tafelmuziek van Wolfgang Amadé Mozart en Ludwig van Beethoven, maar toen heette het anders. De naam Frauenhuber draagt het koffiehuis niettemin ook al sinds 1891. Vrijwel ieder zithoekje staat in een eigen rood-pluche nisje. Op het parket liggen kleine tapijten. Knus en huiselijk, ook al dragen de obers smokings en spreken ze je aan met ‘Gnädige Frau’ en ‘Gnädiger Herr’. Himmelpfortgasse 6, cafefrauenhuber.at

Café Korb

Korb

Bij de opening van Café Korb op 26 maart 1904 was zelfs keizer Franz Joseph aanwezig. Sinds 1950 wordt het koffiehuis in het centrum (vlakbij de Stephansdom) gerund door de familie Widl. Het huidige interieur stamt uit de jaren zestig, maar de futuristische toiletten en de artlounge in de kelder zijn helemaal van deze tijd.  Enkele beroemde gasten: Elfriede Jelinek, Arthur Miller en Andy Warhol.  Hun Apfelstrudel is door Time Magazine tot beste van Wenen uitgeroepen, maar daar is lang niet iedereen het mee eens. Brandstätte 9, cafekorb.at

Café Westend

Café Westend

Café Westend, in 1895 geopend, werd ontworpen door de architect Robert Prihuda. De zaal met zijn hoge plafonds is grotendeels bewaard gebleven. Keizer Franz Joseph I zou het café geregeld bezocht hebben om aan een tafeltje in de hoek rustig koffie te drinken en zijn krant te lezen. In 2022 dreigde Westend definitief gesloten te worden, vanwege de stijgende kosten en omdat er sinds de Covid-pandemie minder gasten kwamen. Gastronoom en ondernemer Yasha Afdasta besloot het legendarische café over te nemen van de vorige eigenaren, gaf het een opfrisbeurt maar liet de typisch Weense look and feel verder intact. Sinds de heropening in mei 2023 is het hier weer goed toeven, zowel voor buurtbewoners als voor toeristen die aankomen of vertrekken vanaf het nabije station Westbahnhof. Mariahilfer Straße 128, cafewestend.wien

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.