Wandelen

De bergdorpen van het Brandnertal

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Brand im Brandnertal © Alpenregion Bludenz Tourismus, Dietmar Walser

Het kleine Brandnertal in het zuiden van Vorarlberg is een van de mooiste hooggelegen dalen in de Alpen. Denk aan een oogstrelend landschap met glooiende groene heuvels, ruwe bergtoppen en met bloemen bezaaide almweiden waar het vee graast te midden van houten hooischuurtjes en een enkele boerderij. De beek Alvier, die door het ongeveer 10 kilometer lange en 2 kilometer brede dal stroomt, heeft in de loop van duizenden jaren de kloof Bürser Schlucht uitgesleten, met een imposant, bijna oerwoudachtig bomenbestand.

De drie plaatjes in het dal, Bürs, Bürserberg en Brand, zijn dankzij hun nog goeddeels authentieke (hout)architectuur een idyllische uitvalbasis om de regio in de zomer wandelend, klimmend, mountainbikend of zelfs te paard te verkennen. Wij besluiten om vanuit elk van die bergdorpen de meest markante wandelroute te lopen.

Brand: Walser uit Zwitserland

Traditionele huizen in het centrum van Brand

We beginnen onze verkenning in Brand, helemaal aan het einde van het dal op ongeveer 1000 meter hoogte aan de voet van de Schesaplana. Deze hoogste berg van de Rätikon (2.965 meter) vormt tevens de grens met Zwitserland. Het is historische grond, want hier vestigden zich in 1347 twaalf kolonistenfamilies uit het Zwitserse kanton Wallis als eerste bewoners van het Brandnertal. Waarschijnlijk bereikten ze het dal, na meerdere tussenstops in Zwitserland zelf, via het Salarueljoch, met 2.250 meter de laagste overgang van de hoofdkam van de Rätikon. Meteen na aankomst begonnen ze het toen nog onherbergzame oerwoudlandschap te ontginnen. De naam Brand (en Brandnertal) voert dan ook vermoedelijk terug op het kappen en verbranden van bos om grond vrij te maken voor landbouw. Daaraan herinnert ook het gemeentewapen: Een zilveren schild met daarin rode diagonale vlammen.

Maria Hemelvaartkerk met Walser huizen © Alpenregion Bludenz Tourismus, Dietmar Walser

Wie meer over de Walser en de ontwikkeling van Brand te weten wil komen, kan in de zomermaanden elke dinsdag deelnemen aan een dorpsrondwandeling met gids (gratis met gastenkaart). Startpunt is dan de parochiekerk Maria Hemelvaart. Dit gotische gebedshuis, met een moderne aanbouw uit de jaren zestig, staat op de plek waar de Walser kolonisten al in 1410 een kapel bouwden. Samen met de pastorie, het vroegere schoolgebouw en een origineel Walserhus vormt de kerk het zogenaamde Walser-ensemble in het historische centrum (‘Gufer’) van Brand. Tegenwoordig vinden hier in de zomer geregeld muziekvoorstellingen en andere evenementen plaats.

Douglashütte © Wikimedia, Vince51

Het ‘moderne’ Brand (‘Mühledörfle’) met winkels, hotels en restaurants ontstond na de opkomst van het Alpinisme in het midden van de 19e eeuw. In 1871 werd ten zuidoosten van het Schesaplanamassief op 1970 meter hoogte de eerste beheerde berghut van de Oostelijke Alpen gebouwd. Deze Douglashütte, op een schiereiland in het bergmeer Lünersee, werd vernoemd naar John Sholto Douglass, een Vorarlberger textielbaron én alpinist van Schotse afkomst die medeoprichter was van de Vorarlberger Alpenvereniging.

Vanaf 1899 begonnen ook skipioniers de toppen rondom Brand te bedwingen en ontwikkelde het alpendorpje zich gaandeweg tot een klein maar fijn wintersportcentrum en – van meer recente datum – een geliefd Sommerfrische-gebied. Dat is het tot op de dag van vandaag gebleven. Het dorp met zelf zo’n zevenhonderd inwoners wordt gelukkig nog steeds niet overspoeld door toeristen en heeft veel van het oorspronkelijke karakter met in de omgeving passende huizen en hotels weten te behouden.

Lünersee: Mooiste plek van Oostenrijk

Lünersee © Alpenregion Bludenz Tourismus, Dietmar Walser

Het bekendste en meest geliefde wandeldoel vanuit Brand vormt de Lünersee, in 2019 tijdens een tv-wedstrijd gekozen tot ‘mooiste plek van Oostenrijk’. Lange tijd gold de Lünersee als het grootste natuurlijke bergmeer in de oostelijke Alpen. Dat predicaat ging verloren toen het Vorarlberger energiebedrijf Illwerke hier in 1959 een stuwdam bouwde om elektriciteit op te wekken voor het nabije Montafon. Desondanks is het er nog steeds betoverend mooi dankzij de turquoise kleur van het water en de ligging tussen hoge bergtoppen, ruwe rotsen, steile klippen en drassige weiden.

De nieuwe Kabines van de Lühnerseebahn © Golm Silvretta Lünersee Tourismus GmbH, Philipp Schilcher

Wij willen de populaire Lünersee-Runde lopen, die langs het hele meer voert (ongeveer 6 kilometer). Wie wil kan vanaf de ruime parkeerplaats bij het dalstation van de Lünerseebahn via het steile wandelpad ‘Böser Tritt’ (T2) in ongeveer anderhalf uur tijd (390 hoogtemeters) omhoog. Wij kiezen op deze mistige dag liever voor de pendel-kabelbaan die ons in een paar minuten tijd naar boven brengt. De berglift, eveneens eigendom van de Illwerke, werd oorspronkelijk gebouwd voor vervoer van arbeiders en materiaal tijdens de bouw van de krachtcentrale. Na voltooiing van de werkzaamheden werd de installatie aangepast voor personenvervoer.

Gelukkig is de weg goed aangegeven

Eenmaal boven blijkt onze hoop dat het meer net boven de wolken zou liggen vergeefs. Tijdens onze rondwandeling gaan veel bergtoppen en het wateroppervlak onzichtbaar schuil achter een wand van nevel. Toch hebben we geen enkel moment spijt. In deze junimaand staan alpenrozen en andere typische alpenplanten zoals de gentiaan, sleutelbloem, alpenvergeet-mij-nietje of de bergklokjesbloem in volle bloei op de weiden. Direct langs het pad groeien ook het roze wilgenroosje, duizendblad en vrouwendistel. Het zompige landschap roept juist door de nevelvlagen associaties op met de typisch Engelse moors.

Overal bloeien de alpenbloemen

Aan het einde van de route lopen we over de imposante stuwdam terug naar het bergstation, met pal ernaast de nieuwe Douglasshütte. De oorspronkelijke berghut moest worden afgebroken toen de eerste standplaats, het schiereiland in de Lünersee, door de afdamming onder water kwam te staan. In 2009 verkocht de Vorarlbergse afdeling van de Oostenrijkse Alpenvereniging de nieuwe Douglashut aan de Illwerke. Nu fungeert ze als bergrestaurant tijdens de openingstijden van de Lünerseebahn en kun je er ’s zomers nog steeds overnachten om van hieruit bergtochten maken. Zo kan de top van de Schesaplana op 2.965 meter vanaf het bergstation in ongeveer 3 uur worden bereikt.

Ook al hangen de wolken laag, is de wandeling rond de Lünersee nog steeds mooi

De Lünersee-Runde verloopt goeddeels vlak en familievriendelijk, maar een steile klim en afdaling links van de stuwdamwand maken de route ongeschikt voor kinderwagens. En om teleurstelling te voorkomen: Zwemmen in de Lünersee is niet toegestaan, want in de buurt van de stuwdam staan enorme turbines die het water aanzuigen.

Meer informatie over andere wandel- en bergtochten met de Lünersee als uitgangspunt: luenersee.at

Bergboeren

De dorpskerk van Bürserberg

Uitgangspunt voor onze tweede wandeling is Bürserberg. De kleinste gemeente van het dal ligt op 871 meter hoogte aan het begin van het Brandnertal. Oorspronkelijk was het een Maisäß van het 300 meter lager gelegen Bürs. Boerenfamilies en hun vee brachten in dit almengebied het voor- en najaar door, voordat ze in de zomermaanden naar de Hochsäß (de hoogste almweides) en in de winter weer naar het dal verkasten. In de loop van de tijd vestigden steeds meer Bürser boeren zich hier permanent en werden bergboeren (Bergler). Pas na een jarenlange strijd (vooral vanwege het mislopen van belastinginkomsten) accepteerde Bürs in 1770 de zelfstandigheid van het bergdorp, met recht op een eigen bestuur en een eigen kerk.

Paarhof Buacher

Tegenover die kerk geeft het liefdevol ingerichte museum Paarhof Buacher (Matin 17) inzicht in de vroegere manier van leven en werken van de bergboeren. Het museum is ondergebracht in een meer dan 300 jaar oud Walser-huis dat oorspronkelijk in de wijk Tschapina in Bürserberg stond en tussen 1991 en 1993 werd verplaatst naar het centrum van het dorp. Je ziet er een compleet ingericht huis van een Walser-boerenfamilie met woonkamer, keuken, werkplaatsen en kelder.

Steencirkels en kaasmakerij

Steencirkel op de Tschengla

Boven Bürserberg, op het zonnige hoogplateau Tschengla op 1.250 meter met uitzicht over vijf dalen, ligt een prachtig wandelgebied. Wij parkeren op de wandelparkeerplaats Tschengla en lopen in twintig minuten tijd naar het beginpunt van de steencirkel-route: Een wandeling langs vier neolithische steencirkels die astronomisch zijn uitgelijnd en waarschijnlijk als een reusachtige kalender dienden en/of een cultusplek waren.

Almweide op de Tschengla. Op de achtergrond de Alpe Rona

Het addertje onder het gras: Anders dan in het beroemde Stonehenge zijn de Bürserberger steencirkels een reconstructie. Hun bodemstructuur met stralingsveldlijnen werd aan het begin van deze eeuw door wichtelroedeloper Gerhard Pirchl (1942-2013) gelokaliseerd en opnieuw opgebouwd met zwerfkeien die op de Tschengla zijn achtergelaten door smeltende gletsjers aan het einde van de ijstijd. In wetenschappelijke kringen wordt betwijfelt of de zwerfkeien ooit werkelijk in cirkels waren gerangschikt en een megalithisch monument vormden. Of het verhaal nu aan de fantasie ontsproten is of niet, we maken een prachtige wandeling van een uurtje over met bergketens omringde almweides met daarin grote en kleine stenen die door een reus netjes gerangschikt lijken neergelegd. Het is hoe dan ook ‘kunst in de openbare ruimte’.

Kaasmaker aan het werk in de Alpe Rona

Een natuurlijk eindpunt van de wandeling (we zijn alweer bijna bij de parkeerplaats) is kaasmakerij en ‘Jausenstation’ Alpe Rona. Deze in 1997 gebouwde Sennerei, eigendom van de gemeente Bürserberg, verwerkt tussen eind mei en midden september melk van zo’n 80 koeien (van 16 lokale boeren) die op de almen rondom grazen. In de showkaasmakerij kun je elke ochtend vanaf 8.30 uur kaasmaker Florian aan het werk zien en zijn ‘handwerk’ vervolgens binnen of op het terras van het bergrestaurant proeven of als souvenir mee naar huis nemen. Ook dankzij de natuurspeeltuin en wandelpaden die geschikt zijn voor kinderwagens is een bezoek aan de Alpe Rona een leuk gezinsuitje. Let wel: Zoals wel vaker in de Oostenrijkse bergen kun je ook hier alleen cash afrekenen.

 Sprookjesachtige kloof

Bürser Schlucht © FREN Media. Frits Roest

Als je het Brandnertal inrijdt, kom je als eerste door de gemeente Bürs, alleen door de rivier Ill en een snelweg gescheiden van de grotere Alpenstad Bludenz. Ook zijdalen als Montafon, het Klostertal en het Großes Walsertal zijn vanuit Bürs snel bereikbaar. Belangrijkste zomerse attractie in dit bergdorp is een wandeling door de kloof Bürser Schlucht, die mede dankzij het bijna oerwoudachtig bomenbestand als een van de mooiste in de Alpen wordt gezien.

Bürser Schlucht Wegwijzer

Vanaf het centrum van Bürs lopen we naar de rand van het plaatsje, waar een ‘poort’ tussen steile rotswanden de ingang markeert. Hier stroomt de beek Alvier, die de kloof heeft uitgesleten, vanuit het Brandnertal richting Bludenz. De rondkorrelige stenen die door het water werden meegevoerd, zijn in de loop der eeuwen door het kalkachtige sediment aan elkaar ‘gemetseld’ en hebben zo uiteindelijk de poreuze rotswanden gevormd. Het vrij zeldzame gesteende heeft zelfs een eigen geologische aanduiding: Bürser Konglomerat.

Bürser Schlucht en Kuhloch

De goed bewegwijzerde route loopt eerst langs de aanvankelijk nog brede beek met daarin drijvende boomstammen, reusachtige granietblokken (meegevoerd door gletsjers) en oergesteente (rood gekleurd door het bloed van de versteende schaaldieren uit het meer dat hier ooit lag). Soms lopen we onder overhangende rotsen door, dan weer stappen we over kleine zijstroompjes. Telkens stijgend en dalend bereiken we uiteindelijk een complex van loopbruggen direct boven het bulderende water. Geleidelijk stijgend volgen we de loop van de beek. Vlak na een waterval gaat het pad ongeveer een kwartier steil omhoog door het bos. Met mos begroeide bomen zorgen voor een mysterieuze, sprookjesachtige sfeer. Waar nodig is het pad met relingen en treden beveiligd, maar verder mag de natuur hier z’n gang gaan. Bomen die afsterven blijven dus gewoon liggen en worden alleen in stukken gezaagd en opzij gelegd als ze de weg versperren.

Uitzicht op Bludenz vanaf Bürserberg

Bij een afslag op het bijna hoogste punt splitst de route zich. Avontuurlijke wandelaars kunnen hier nog verder omhoog naar Bürserberg. Wij houden rechts aan en volgen het brede bospad dat over de Spial (heuvel) richting Bürs gaat, langs een lariksweide en in de rotsen uitgesleten brede spleten (Schrunden). Vanaf het zogeheten Kuhloch, een kleine, droge kloof die lang geleden is uitgesleten door de Alvier, wandelen we verder tot aan de Brandnerstraße, die we een kort stuk volgt voordat we rechts weer het bos induiken en via een steil pad omlaag Bürs bereiken.

De kloofwandeling (4,6 km, tussen de 570 en 750 meter) duurt ongeveer twee uur. Door de hoge luchtvochtigheid kunnen de paden glibberig zijn, dus (berg)schoenen met een goed profiel zijn noodzakelijk en wandelstokken worden aanbevolen. Geologische informatie over het ontstaan van de kloof is te vinden op informatieborden onderweg. Informatie over de route en kloofwandelingen met gids om het toerismebureau van Bürs (Dorfplatz 4) of op: vorarlberg-alpenregion.at

Let op: In de winter en het voorjaar kan de kloof met slagbomen zijn afgesloten, net als bij overstromingsgevaar.