Piestingtal

Dal der Biedermeiers

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Wegwijzers

Die grüne Wiese, rund vom Wald begrenzt,
die wie Smaragd auf schwarzem Grund erglänzt.
Die Felsen, deren Haupt geweiht den Sternen,
und Aussicht bieten in die weitsten Fernen,
wo Täler, um Bewundrung zu erringen,
in reizender Verwirrung sich verschlingen’

Bovenstaand citaat over het Piestingtal in Neder-Oostenrijk is afkomstig van Ferdinand Raimund (1790-1836) . Hij was een van de Biedermeier-kunstenaars die hun zomers graag doorbrachten in het dal rondom de rivier Piesting te midden van de heuvels en bergkliffen van de Wiener Alpenbogen. De Oostenrijks-Duitse Biedermeierperiode – van ruwweg 1815 tot het revolutiejaar 1848 – werd gekenmerkt door een verlangen naar huiselijkheid én een vlucht naar het platteland. Het vanuit Wenen goed bereikbare Piestingtal met z’n bewandelbare groene heuvels, mysterieus ogende bossen, watervallen en burchten op uitstekende rotsen voldeed aan hun ideaalbeeld van de natuur. Het landschap uit die tijd – dat sindsdien niet heel wezenlijk is veranderd – is veelvuldig vereeuwigd in het werk van de in het Piestingtal geboren dier- en landschapsschilder Friedrich Gauermann.

Natuurmonument

Watermolentje bij de Myrafälle

Dé trekpleister van het Piestingtal zijn de Myra-watervallen bij Muggendorf – al in reisberichten uit 1802 vermeld en sinds 1885 voor toeristen toegankelijk gemaakt met 26 bruggen en tal van treden en trappen. Dagelijks stort hier zo’n vijf miljoen liter water over natuurlijke cascades 125 meter naar beneden. Dat schouwspel lokt vooral in de weekenden veel dagjesmensen. De parkeerplaats staat redelijk vol en ook op het terras van Gasthaus Myrastub’n aan de voet van de waterval is het gezellig druk. Tijdens de klim verspreidt de massa zich niettemin snel en hebben we alle ruimte om van het natuurmonument te genieten. Met de waterkracht van de Myra werden al vanaf 1783 waterraderen voor molens en houtzagerijen aangedreven. De resten van zo’n houtzagerij zijn nu nog te zien.

Myrafälle

Boven aangekomen verlaten we het bos en voert het pad weg van het water naar de Hausstein – een rotsplateau met op de top een Gipfelkreuz en een weidse panoramablik op Muggendorf, het omliggende berglandschap en de Schneeberg – met 2076 meter de hoogste berg van Neder-Oostenrijk. Je kunt vanaf hier weer via de Myra-watervallen teruglopen naar Muggendorf of verder wandelen langs een van de vele routes die vanaf de Hausstein zijn uitgestippeld. Wij lopen door weiden en bossen door naar het zogeheten Kreuthsattel – een bergpas tussen Weissenbach an der Triesting en Pernitz. Het bos wordt hier gedomineerd door de harsrijke zwarte den. Harswinning was lange tijd een belangrijke inkomstenbron voor de boeren in het Piestingtal en het naastgelegen Triestingtal. In 2011 werd deze ‘Pecherei’ zelfs opgenomen in de UNESCO-lijst van immaterieel erfgoed. Vanaf het Kreuthsattel klimmen we gestaag verder en bereiken zo’n anderhalf uur later het gemoedelijke Schutzhaus Waxeneck in de Gutensteiner Alpen. Deze hut uit 1919/20 is een nieuw hoogtepunt van de wandeldag. Niet alleen omdat het terras bij mooi weer opnieuw een prachtig uitzicht op de Schneeberg biedt. Ook de eigentijdse inrichting, de prettige atmosfeer en de kookkunst van pachters Susanne en Karl-Heinz Rottensteiner maken een bezoek hier zeer de moeite waard.

Rijke industriëlen

De Biedermeiers dweepten zozeer met het Piestingtal dat het altijd bekend is gebleven als ‘Biedermeiertal’. Toch was het hier in hun tijd zeker niet puur natuur. Bos en water lokten grote industriële bedrijven. Zo begon de Duitser Severin Zugmayer in 1817 in Waldegg een groot ijzer- en koperwerk. De uit Wenen afkomstige broers August en Matthias Rosthorn openden in 1816 in het gehucht Oed een metaalbedrijf, indertijd een van de grootste en bekendste van Europa. Een deel van het complex staat nog overeind, maar is nu door het dichte bos niet meer te zien. Waar industrie en natuurschoon elkaar meestal bijten, bleek die combinatie in het Piestingtal altijd goed samen te gaan – misschien wel omdat de industrie van de natuur (bossen, waterkracht) afhankelijk was. In elk geval werden de fabrieken zo gebouwd dat ze het landschap niet verstoorden. Dat zo veel Biedermeier-kunstenaars het Piestingtal als ontspanningsoord ontdekten, had in eerste instantie zelfs vooral te maken met de rijke industriëlen die er woonden en die dus potentiële opdrachtgevers waren. Zonder de charme van de regio zouden ze echter niet elke zomer zijn teruggekomen. Schrijver Ferdinand Raimund was zo aan de streek verknocht dat hij na een overstroming bij Gutenstein geld inzamelde bij zijn Weense vrienden en dat onder de betroffen bewoners verdeelde. In 1834 verhuisde hij definitief naar het Piestingtal. Hij kocht een landhuis – de Raimundvilla – nabij Gutenstein, maar lang duurde zijn geluk hier niet. Na een hondenbeet vreesde de toch al door depressies geplaagde auteur dat hij hondsdolheid had opgelopen. In paniek pleegde hij zelfmoord. Hij is begraven op het bergkerkhof van Gutenstein, zoals hij zelf wenste.

Burchtruïne

Ruine Burg Starhemberg ©  Wikimedia Commons

Een voordeel van de vroegere industrialisatie van het Piestingtal is dat alle plaatsen aan het spoor liggen. Indertijd noodzakelijk vanwege het vervoer van grondstoffen en eindproducten, kun je nu alle plaatsjes en hun omgeving probleemloos bereiken. Handig als je bijvoorbeeld een wandeltocht voortijdig wilt afbreken: je daalt gewoon af naar het dichtstbijzijnde station in het dal. Wij besluiten de plaatsjes in het dal per fiets te verkennen. De 21 kilometer lange, vrijwel overal geasfalteerde Piestingtal-Radweg tussen Markt Piesting en Gutenstein volgt goeddeels de bedding van de rivier Piesting en z’n overstromingsgebieden, langs sappige weiden, boerderijen, kastelen, burchten, picknickplaatsen en gezellige Gaststätten. Onderweg kom je langs enkele belangrijke (natuur)monumenten. Zo voert de weg vlak na Piesting (met een pestzuil uit 1679/80) langs de voet van de machtige burchtruïne Starhemberg. Helaas is de grootste burchtruïne van Neder-Oostenrijk te bouwvallig om te bezichtigen. Na een open weidelandschap met enkele informatiepaviljoens bereiken we na ongeveer 7 kilometer Waldegg en het natuurmonument ‘Kalksinterader’: Vanuit een bron die op circa 60 meter hoogte in de bergen ontspringt heeft het naar beneden stromende water in de loop van duizenden jaren een handbrede kalkader uitgesleten. Die ligt nu als een door een draak vergeten staart in het bos. Het fenomeen is zo zeldzaam, dat het sinds 1952 onder monumentenzorg staat.

Hangbrug Qarb © IG DER GEMEINDEN DES PIESTINGTALES

Verder fietsend door het idyllische rivierenlandschap passeren we de bezienswaardige houten hangbrug bij de dalengte Quarb. Na Pernitz (het industrie- en handelscentrum van het Piestingtal) passeren we de Raimundvilla en bereiken we via een bosweg ons einddoel in Gutenstein met z’n vele machtige Jugendstilvilla’s, in het begin van de 20ste eeuw als zomerverblijf gebouwd door rijke Weense burgers. Veel van de bossen rondom Gutenstein zijn in het bezit van de adellijke familie Hoyos, die al sinds vierhonderd jaar in een (niet-openbaar) kasteel in het plaatsje woont. Let op de reusachtige sculptuur van klimop op de zogeheten ‘bleekweide’ voor het kasteel. De Genius Loci (beschermgeest) is gemaakt naar een ontwerp van de beroemde Oostenrijkse kunstenaar André Heller – wiens grootmoeder in Gutenstein woonde.

Pelgrimsoord

Klooster Mariahilfberg ©  Wikimedia Commons / BWAG

Vanuit Gutenstein leiden tal van panoramawegen de natuur in. Een van de mooiste is de ‘Andachtsweg’ naar de pelgrimskerk en het klooster van de Servieten van Maria in het gehucht Mariahilfberg. Op zuilen onderweg zijn scènes uit het leven van Maria afgebeeld, maar de klim naar het imposante complex op 818 meter hoogte loont vooral vanwege het fantastische uitzicht op de Schneeberg, Schaber, Öhler en de Grote Neukogel – de huisberg van Gutenstein. Vanaf de kerk biedt een kruisweg rond de Residenzberg bovendien een mooi panorama op het Klostertal. Vlak onder de top stuiten we op een stapel stenen die samen een bank vormen. Deze Raimundsitz zou door de schrijver zelf bijeen zijn geraapt – zodat hij vanaf hier kon genieten van het uitzicht. Misschien schreef hij hier wel zijn gedicht ‘An Gutenstein’ – met daarin deze liefdesverklaring aan de Heimat van zijn keuze.

‘Ich habe dich gewählt, wildschönes Tal,
und tausend Klügre teilen meine Wahl.’

Friedrich Gauermann: De Oostenrijkse Paulus Potter

Landschap als inspiratie

Biedermeierschilder Friedrich Gauermann (1807- 1862) werd geboren in het gehucht Scheuchenstein bij Miesenbach. Vlak bij zijn geboortehuis in een voormalige school huist nu het Gauermann-Museum. Gauermann geldt als een van de belangrijkste landschaps- en dierschilders van zijn tijd. Hij was sterk geïnspireerd door de Hollandse meesters uit de Gouden Eeuw, wier werk hij in Weense musea leerde kennen. Met name de realistische dierschilderingen van Paulus Potter, met veel aandacht voor huid, uitdrukking en houding van de dieren, hebben zijn werk zichtbaar beïnvloed. Gauermann schilderde nooit in de natuur zelf. Hij trok met een schetsboek en pen het Piestingtal in en maakte zo duizenden schetsen van bomen, rotsen, beken, stieren, schapen en andere dieren. Als het weer slecht was, maakte hij in zijn atelier op basis van die schetsen aquarelstudies die hij in ordners bewaarde. Potentiële kopers konden door de ordners bladeren en uit verschillende elementen – die rots, die koe, die wolken – een olieverfschilderij naar wens laten samenstellen. Liever een rode dan een zwarte koe? Gauermann – een echte opdrachtschilder met gevoel voor marketing – vond het geen probleem. De landschappen op zijn schilderijen hebben in werkelijkheid dan ook nooit zo bestaan, maar je kunt nu soms nog zien waar hij zijn schetsen van individuele elementen als de Schneeberg en sommige huizen maakte. Door zijn commerciële aanpak verdiende Gauermann goed, maar hij gaf het geld net zo snel weer uit aan drank, vrouwen en reizen. Na zijn dood snel in de vergetelheid geraakt, wordt hij inmiddels weer gewaardeerd als een voorloper van het impressionisme – vooral door de schetsmatige achtergrond in veel van zijn verder zo gedetailleerde werken. Op veilingen brengt zijn werk weer grote bedragen op. Het Gauermann-Museum is liefdevol ingericht in de stijl van huizen uit de Biedermeiertijd, met in warme tinten geverfde wanden en weinig lichtinval. Naast voltooide schilderijen zijn er ook voorbeelden te zien van de ‘voorstudies’ waaruit klanten hun schilderij konden laten samenstellen. Gauermann ligt begraven (in één graf met zijn jong overleden dochter) op het kleine bergkerkhof tegenover het museum. Scheuchenstein 127 in Miesenbach, gauermannmuseum.at

Gauermannmuseum

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.