Bad Radkersburg

Gedeelde stad

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Bad Radkersburg – Terrasjes op het plein

Historische façades omgeven door een middeleeuwse stadsmuur, romantische steegjes, palmbomen, leuke winkeltjes, gezellige cafés… wie door het charmante Bad Radkersburg in Stiermarken slentert, kan zich niet voorstellen dat het stadje na de Tweede Wereldoorlog vrijwel volledig in puin lag. ‘Van de 321 huizen waren er vier onbeschadigd’, vertelt stadsgids Alois Münster.

Romantisch doorkijkje

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, op 15 april 1945, hadden Russische soldaten Radkersburg ingenomen. De verslagen Duitse troepen vluchtten de brug over naar Oberradkersburg (Gornia Radgona in het Sloveens) op de rechteroever van de Mur in toenmalig Joegoslavië. Ze bliezen de spoor- en voetgangersbrug over de rivier op en schoten Radkersburg vanaf de overkant van het water letterlijk in puin.

Ook na de oorlog bleef het onrustig. Joegoslavië eiste Radkersburg op en wilde het herenigen met Gornia Radgona, het stadsdeel dat Oostenrijk al na de Eerste Wereldoorlog was kwijtgeraakt bij het vredesverdrag van St. Germain in 1920. Daarbij werd de Mur aangewezen als grens tussen Oostenrijk en het Koninkrijk Servië, Kroatië en Slovenië (het latere Joegoslavië). Radkersburg – voor het eerst genoemd in 1182 – was na zevenhonderd jaar een gedeelde stad geworden.

Italiaanse bouwmeesters

Binnenhof paleis Herberstorff (Freyspurgerhof)

Pas nadat Joegoslavië in 1949 z’n claim op het Oostenrijkse deel van Radkersburg liet varen, kon het 1500 inwoners tellende stadje uit de as herrijzen. Waardering voor cultureel erfgoed was in die tijd van economische malaise bepaald niet vanzelfsprekend. Toenmalig burgemeester Alfred Merlini besloot desondanks het zwaargehavende historische centrum volledig te restaureren. ‘Hij moest zijn visie deels flink doordrukken’, vertelt Münster. ‘Nieuwbouw was sneller en minder kostbaar dan herstellen in oude glorie. Achteraf kunnen we hem alleen maar dankbaar zijn. In 1978 kreeg Radkersburg zelfs als eerste stad in Oostenrijk de Europese Gouden Medaille voor het behoud van de historische binnenstad.’

Bad Radkersburg – Stadspark en -muur

Gebouwen uit middeleeuwen, renaissance, barok en het fin de siècle zijn in die binnenstad harmonisch verenigd. Beeldbepalend is ook de goed behouden fortificatie met zes (van oorspronkelijk zeven) veelhoekige bastions en inspringende flanken in Italiaanse stijl. Het indertijd uiterst moderne vestingwerk werd in de 16e eeuw gebouwd door de Italiaan Domenico dell’Allio in opdracht van de Habsburgse keizer Ferdinand 1. Het moest Osmaanse indringers tegenhouden, aangezien Radkersburg met een aantal andere plaatsen een belangrijke verdedigingslinie rondom de handelsstad Graz vormde. In het kielzog van Dell’Allio bouwden Italiaanse architecten ook tal van stadshuizen en paleizen met karakteristieke arcadengalerijen in renaissancestijl, zoals het voormalige Palais Herberstorff uit 1583 en het regionale museum in het voormalige Zeughaus (wapenkamer) uit 1588. Geen wonder dat je je hier in Italië kunt wanen, zeker als op vrijdagavonden tussen juli en september het wekelijkse evenement Flanieren und Radieren plaatsvindt. Dan spelen overal bandjes, koren en muziekensembles, dekken restaurants hun tafels op straat en kun je bij standjes lokale producten proeven en kopen, onder andere de Radier-cocktail met campari als basis die de horeca speciaal voor dit evenement heeft ontwikkeld.

Grootste wijnmarkt

Raadhuis

De historische rol van Radkersburg is vele malen groter dan de omvang doet vermoeden. Gelegen aan de Mur én aan belangrijke handelswegen richting Hongarije verwierf de stad tal van privileges, zoals het recht tol te heffen en (vanaf 1428) het exclusieve recht alle wijn van boeren uit de omgeving te mogen kopen en verhandelen. Al vanaf 1383 was elke handelaar verplicht zijn koopwaar eerst drie dagen in de stad aan te bieden. Dat zorgde voor een levendig marktgebeuren. Tijdens de jaarlijkse grote Kolomonimarkt op 13 oktober werden op één dag zelfs 150.000 liter wijn en vijftig ton honing (hét zoetmiddel in de Middeleeuwen) verhandeld. De economische voorspoed lokte ambachtslieden als molenaars, metaalwerkers, kuipers, vatbinders en wevers naar Radkersburg. Een uniek overblijfsel uit die tijd zijn zeventien eikenhouten gildekisten , met in elke kist het volledige archief van het betreffende gilde. Deze collectie – een van de grootste in Europa – heeft wonder boven wonder tal van stadsbranden, overstromingen en twee wereldoorlogen overleefd en is nu de grootste schat van het ‘Museum im Zeughaus’.

Nieuwe brug over de Mur

In de tweede helft van de 16e eeuw kwam er een einde aan de bloeitijd. De Osmaanse dreiging, reformatie en tegenreformatie, mislukte oogsten, stadsbranden, epidemieën en overstromingen bepaalden eeuwenlang het leven. Ook het verlies van de helft van het grondgebied aan Joegoslavië in 1920 was een grote klap, te meer omdat veel wijnboeren daar hun landerijen hadden. De grens naar het voormalige Oberradkersburg werd streng bewaakt, ook nadat Oostenrijk en Joegoslavië in 1969 gezamenlijk een nieuwe brug over de Mur bouwden om de naoorlogse noodbrug te vervangen.

Bronwater

Parktherme Bad Radkersburg

Burgemeester Merlini was in veel opzichten een visionair. Hij realiseerde zich dat het niet voldoende was de historische binnenstad te restaureren. Door de ligging aan de periferie van Oostenrijk – met de rug tegen het ondoordringbare ijzeren gordijn – kampte Radkersburg met leegloop en economische malaise. Er moest iets gebeuren om de inwoners weer perspectief te bieden. Merlini wist dat al in 1927 bij een vergeefse zoektocht naar aardolie bronwater was aangeboord, maar daar was nooit iets mee gebeurd. Hij besloot het water alsnog te laten analyseren en stuitte op een schat. Zijn water bleek het hoogste magnesiumgehalte van alle bronwaters in heel Oostenrijk te hebben. In 1962 werd het erkend als Heilwasser, met name geschikt voor gewrichtsklachten en urologische aandoeningen. Merlini liet een kuurcentrum en een thermaal zwembad bouwen. In 1975 volgde de officiële benoeming van Radkersburg tot kuuroord en mocht het ‘Bad’ voor de naam zetten. Sindsdien is het (kuur)toerisme gestaag gegroeid, zodat het plaatsje tegenwoordig zelfs een van de belangrijkste toeristische trekpleisters in Stiermarken is. Zoals stadsgids Alois Münster het omschrijft: ‘Radkersburg stond na de Tweede Wereldoorlog voor het niets en uit dat niets heeft Merlini welstand weten te creëren.’

De kerktoren in Gornja Radgona

Des te groter was de schrik toen Bad Radkersburg door z’n grensligging begin jaren negentig opnieuw meegesleept dreigde te worden in een oorlog. Na de ineenstorting van het Oostblok in 1989 wilde Slobodan Milošević alle Serviërs in Joegoslavië verenigen in een etnische Servische staat. Slovenië accepteerde dat niet en proclameerde op 25 juni 1991 de onafhankelijkheid, met als gevolg een inval van het Joegoslavische leger. Stadsgids Münster: ‘De kerktoren in Gornja Radgona werd gebombardeerd en brandde af. De Joegoslavische straaljagers vlogen ook over Bad Radkersburg en hun pantsers stonden op de brug over de Mur. Je hoorde voortdurend salvo’s van machinegeweren en omdat de kogels ook over de rivier vlogen, was het stadsdeel langs de oever  een no go-area. Omdat de vrees bestond dat Joegoslavië vanwege de strategische ligging ook Bad Radkersburg wilde innemen, kreeg wij als bevolking het advies de stad te verlaten. Dat was een ongelooflijk spannende tijd.’

Kasteel Oberradkersburg

De gevechten, die achteraf bekend staan als de Tiendaagse Oorlog, duurden van 27 juni tot het staakt-het-vuren op 3 juli, waarna op 7 juli de vrede werd getekend. Daarmee kwam voor Slovenië een definitief einde aan de Joegoslavische periode. In 2004 werd het land lid van de Europese Unie en sinds 2007 maakt het deel uit van de Schengenzone en zijn de grenscontroles tussen Bad Radkersburg en Gornja Radgona opgeheven. Veel inwoners van Gornja Radgona werken in de Parktherme of een van de hotels in Bad Radkersburg. Ze doen er boodschappen en hun kinderen studeren er aan de hogere technische school HTL. Sommigen gaan er ook naar de lagere of middelbare school. Andersom verbouwen boeren uit Bad Radkersburg weer wijn in Slovenië.

Lees hier meer over de Parktherme Bad Radkersburg.

Bier

De beschadigde brug werd in een Oostenrijks-Sloveense samenwerking in 2008 grondig gesaneerd en kreeg goede verlichting, fiets- en wandelpaden, elegante leuningen en zelfs zitjes in uitstulpingen boven het water. Ze is nu weer een echte schakel tussen de twee stadsdelen.  Wie naar Gornja Radgona oversteekt, vindt daar als belangrijkste bezienswaardigheden de kelders van een honderdvijftig jaar oude Sektproducent, het kasteel Oberradkersburg en de kerk (met inmiddels gerestaureerde toren) met fresco’s van de Middeleeuwse schilder Johannes Aquilla. In tal van gewone huizen zijn de sporen van kogelinslagen uit de Tiendaagse Oorlog nog zichtbaar. Hoewel er ook in dit stadsdeel fraaie panden staan, ogen ze deels zwaar verwaarloosd. Veel van de huizen zijn na de Sloveense onafhankelijkheid teruggegeven aan de erfgenamen van eerder onteigende Oostenrijkse eigenaren. Omdat die inmiddels elders hun leven hebben opgebouwd, willen ze de panden het liefst verkopen. Door de slechte staat van onderhoud lukt dat echter vrijwel niet, met als gevolg dat ze steeds verder vervallen.

Om zo’n cyclus te doorbreken, heb je opnieuw mensen met visie nodig. Types zoals de jonge Sloveense ondernemer Vasja Golar. Toen hij in zijn thuisland een brouwerij voor Craft Beer wilde openen, stuitte hij op een overdosis bureaucratie. En dus staat zijn Bevog-brouwerij nu in Bad Radkersburg. Zoals Alois Münster het verwoordt: ‘In mijn jeugd keken we vol wantrouwen naar mensen aan de andere kant van het water en andersom waarschijnlijk ook. Nu is onze wereld veel groter, letterlijk maar ook in de hoofden van mensen. Door de vluchtelingenproblematiek hoor je nu soms weer de roep om de grenzen te sluiten. Eerlijk gezegd hoop ik dat juist nooit meer mee te maken.’