Traditie & Gebruiken

Spaanse Rijschool

Tekst: Emely Nobis

Spaanse Rijschool in Wenen © www.visualemotion.com, René van Bakel

Het is dé toeristische attractie van Wenen: een bezoek aan de Spaanse Rijschool om de witte Lipizzaner hengsten te zien. Met name schoolsprongen als Levade of Courbette zijn beroemd, waarbij de paarden op hun achterbenen ‘zitten’ of springen terwijl ze hun voorhand optillen. Het zijn oefeningen van de Klassieke Rijkunst die hier al 450 jaar wordt bedreven. De Spanische Hofreitschule is de oudste rijschool die deze traditie, in de Renaissance immens populair bij de Europese adel, nog in stand houdt. Moet houden, want die taak is zelfs bij wet vastgelegd. Zoals ook is vastgelegd dat er speciaal voor dit doel op traditionele wijze Lipizzaner moeten worden gefokt.
Die Lipizzaner zijn overigens jonger dan de Spaanse Rijschool uit 1565. Hun oorsprong (en naam) ligt in de Habsburgse keizerlijke hofstoeterij ‘Lipizza’ (nu Lipica) in het huidige Slovenië, waar ze in 1580 uit een kruising van verschillende (vooral Spaanse) paardenrassen ontstonden. Hun representatieve witte kleur kregen ze pas later, door kruising met Arabische schimmels. Zwarte of bruine Lipizzaner zijn er overigens nog steeds. In elke show loopt één donker paard tussen zijn verder witte soortgenoten. Hij wordt gezien als de mascotte van het team.

Specialisten in schoolsprongen

De Spaanse rijschool is gevestigd in het paleizencomplex Hofburg in hartje Wenen. Oberbereiter Andreas Hausberger is hier verantwoordelijk voor het opleiden van paarden en hun berijders. We lopen met hem door de stallen, langs nieuwsgierige, totaal niet schrikachtige hengsten. ‘Paarden die bevriend zijn, zetten we bewust in aanpalende boxen. Zo voorkomen we dat er met al dat testosteron onrust ontstaat.’

Lipizzaner zijn klein (schofthoogte 1.60 meter), taai en gespierd, maar ook levendig, goedmoedig en leergierig. Dat in combinatie met hun sierlijke uiterlijk maakt ze uiterst geschikt voor hun werk. ‘Het doel van de Klassieke Rijkunst is om alle natuurlijke bewegingen van het paard nog eleganter en verhevener te tonen, nog mooier te maken. Een optreden is zwaar, maar moet er kinderlijk eenvoudig uitzien’, aldus Hausberger.

Om de hengsten in optimale conditie te houden, worden ze behandeld als topsporters. Op de deur van hun ruime boxen staan individuele dieetvoorschriften. Waar nodig krijgen ze fysiotherapie en magneettherapie. Ze hebben de beschikking over drie solariums met warmtelampen. De stapmolen buiten heeft een electronisch dak dat bij regen of sneeuwval binnen luttele minuten gesloten kan worden, zodat de hengsten altijd droog kunnen warmlopen voor en uitlopen na voorstellingen en trainingen. Hausberger. ‘Er is ons alles aan gelegen dat de paarden zich goed voelen en geen prestatiedruk ervaren. Een paard krijgt niets opgedrongen en bepaalt zelf het tempo van zijn opleiding. Heeft het geen talent voor schoolsprongen? Dan hoeft het geen schoolsprongen uit te voeren. We hebben genoeg specialisten die dat perfect kunnen. Omdat we niets overhaasten en niets opdringen, blijven onze Lipizzaner langer gezond dan bijvoorbeeld dressuurpaarden en worden ze relatief oud. Zo doe ik oefeningen aan de lange teugel met een paard van 26 dat nog in beste gezondheid is en van elk optreden geniet.’

Geen plek voor ego’s

Tijdens de rondgang met Hausberger valt geregeld het woord traditie. Waarom alleen hengsten optreden in de Spaanse rijschool? Traditie. Waarom de ruiters nog steeds het eenvoudige empire-uniform uit 1810 dragen, een overblijfstel uit de tijd dat Napoleon Wenen annexeerde? Traditie. Waarom Lipizzaner nog steeds worden gebrandmerkt in plaats van gechipt? Traditie.

Veel van die tradities blijken vervolgens goede gronden te hebben. Zo zouden de hengsten te veel worden afgeleid als er merries zouden meedoen aan de voorstellingen, wat gevaarlijke situaties kan opleveren. De paarden worden niet gechipt uit angst dat zo’n chip door het lichaam gaat wandelen. En het sobere uniform zorgt ervoor dat de ruiter niet te veel opvalt, ‘want het gaat om de paarden. Dat zijn onze sterren.’

Toch zijn er wel degelijk tradities die met hun tijd meegaan. De belangrijkste wellicht: sinds 2008 mogen ook meisjes solliciteren naar een opleidingsplaats. Van de honderden jongeren die zo’n plek als eleve of elevette begeren, worden er jaarlijks slechts twee aangenomen. De selectie vindt deels op fysieke kenmerken plaats. Hausberger: ‘Omdat Lipizzaner relatief klein zijn, mag een ruiter niet te groot en zwaar zijn. Verder vinden we het belangrijk dat de benen lang zijn in verhouding tot het bovenlichaam. Dat ziet er op het paard gewoon eleganter uit.’

Voor de galavoorstellingen heeft de Spaanse rijschool zestien ruiters in dienst, verdeeld over twee teams. Naast Hausberger zijn dat een Erster Oberbereiter en veertien ‘gewone’ ruiters. Elk van hen is verantwoordelijk voor drie tot tien van in totaal 120 hengsten, en treedt uitsluitend op met de eigen eigen paarden. ‘Het is een vriendschap, een vertrouwensband en een partnerschap voor het leven,’ aldus Hausberger.

Lang niet elke eleve lukt het om aspirant-ruiter en vervolgens ruiter van een van de ‘showteams’ te worden. Niet alleen omdat er maar weinig verloop is (de meeste ruiters blijven hun hele werkzame leven bij de Spaanse Rijschool). Ook talent, gedrevenheid en het vermogen zich dienstbaar op te stellen bepalen wie er doorgroeien. ‘Iemand met een groot ego komt hier niet ver. Bij ons draait alles om de hengsten. Zij zijn belangrijk; niet hun berijders.’
Vandaar dat tijdens de voorstellingen in Wenen jonge hengsten in opleiding als ware VIP’s worden voorgesteld aan het publiek.

In de Hofburg in Wenen zijn er dagelijkse rondleidingen door de stallen en kun je de ochtenddressuur bijwonen. Galavoorstellingen zijn er in de weekenden, telkens om 11 uur. Dan worden de jonge hengsten voorgesteld en vrijwel alle passen op en boven de grond gedemonstreerd. Ook ‘dansen’ de paarden op klassieke muziek een Pas de Deux (waarbij twee paarden figuren in elkaars spiegelbeeld uitvoeren) en quadrille (acht hengsten en ruiters in een gezamenlijk ‘ballet’). Vanaf medio juni tot begin augustus vieren de paarden vakantie en zijn er dus geen trainingen of voorstellingen. De ochtenddressuur start in Wenen start weer begin augustus; de eerste voorstelling na het zomerreces is op medio augustus. Michaelerplatz 1 in Wenen, srs.at

Meer Lippizaner? Je kunt ook op bezoek bij de stoeterij-fokkerij in Piber (Stiermarken), waar ze opgroeien en na hun pensioen terugkeren, en bij het opleidingsinstituut in Heldenberg (Neder-Oostenrijk).