Bier

Brouwerijen in Oostenrijk

Tekst: Emely Nobis

Stiegl bezorgt in de nabije omgeving nog steeds bier met paard en wagen © Stiegl

Wenen

Ottakringer

Naast zo’n tweehonderd microbrouwerijen kent Oostenrijk twee grote privébrouwerijen: Stiegl (Salzburg) en het Weense Ottakringer. Ottakringer werd in 1838 door molenaar Heinrich Plank opgericht onder de naam Planksche Brauerei. In 1850 verkocht hij zijn bedrijf aan de Joodse familie Kuffner, die vier generaties lang bier in Ottakring zou verbouwen. Met een eigen bedrijfsarts, arbeiderswoningen en een bedrijfskantine was het een voor die tijd zeer sociale werkgever. Twee telgen uit de familie waren burgemeester van Ottakring toen dat nog niet bij Wenen hoorde. Na de Duits-Oostenrijkse Anschluss in 1938 verkocht de toen 85-jarige Moriz Kuffner zijn bedrijf noodgedwongen aan drankenverkoper Gustav Harner en vluchtte zelf via Zwitserland naar de Verenigde Staten. In de jaren 1949-1950 heeft de familie Harner de erven Kuffner aangeboden om het bedrijf voort te zetten. Toen die dat niet wilden, zijn er restitutiegelden betaald om de te lage oorspronkelijke verkoopprijs alsnog te compenseren.

De familie Harner is nog steeds eigenaar van de Ottakringer Brauerei. Hun bieren zijn te koop in vrijwel alle Oostenrijkse supermarkten. Pal naast het mooie historische bedrijfsterrein (Ottakringer Platz 1 ) staat een moderne glazen toren met daarin de relatief nieuwe Craft Beer brouwerij: Brauwerk. Bij beide brouwerijen kun je een rondleiding met proeverij volgen.

Trefpunt rondleiding Ottakringer brouwerij (vooraf aanmelden): Ottakringer Platz 95 (Ottakringer Shop), ottakringerbrauerei.at
Het Brauwerk is dagelijks geopend. Rondleidingen telkens op donderdag om 17.30 uur, Ottakringer Platz 1, brauwerk.wien

Meng- en vulkranen

Salzburg

Stiegl

Oostenrijks grootste zelfstandige brouwerij wordt in 1492 voor het eerst in een oorkonde genoemd als het Prewhaus bey dem Stieglein auf der Gstätten. Stiegl kan dus terugkijken op ruim 525 jaar historie. Naam en logo zijn ontleend aan het trapje (Stiege) dat van het originele pand – nu een klooster – naar het Almkanaal voerde. De brouwerij was altijd al in privébezit en wordt sinds 1988 geleid door Heinrich Dieter en Alessandra Kiener. Stiegl produceert per jaar ongeveer een miljoen ­hectoliter bier in ruim twintig smaakrichtingen: naast klassiekers ook jaargangs- en craftbieren en het glutenvrije Stiegl-Paracelsus.

Sinds 2013 is Stiegl lid van Slow Brewing, een keurmerk voor brouwers in Oostenrijk, Duitsland, Italië en Zwitserland die hun bieren alleen koud vergisten. Door het langere gistings- en rijpingsproces ontwikkelen de bieren meer smaak en blijven er minder foezelalcoholen (gifstoffen die bijdragen aan een kater) achter dan bij door warmte versnelde brouwprocessen. De brouwerij in Salzburg is gevestigd in een historisch gebouwencomplex. Je kunt hier dagelijks deelnemen aan rondleidingen met (audio-)gids door de interactieve Stiegl-Brauwelt, met aansluitend een bierproeverij in het restaurant of op het terras in de Biergarten.

Bräuhausstraße 9 in Salzburg, brauwelt.at

Augustinerbräu – Stockhammersaal © Augustinerbräu

Augustiner Bräu

Een bezoek aan de Augustiner Braü, de mooiste en grootste kroeg van Salzburg, is een geliefde vrijetijdsbesteding van de Salzburgers zelf. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de luidruchtige drukte van het overvolle Hofbraühaus in München is de sfeer hier gemoedelijk, een ongedwongen mix van lokale bevolking en toeristen. Via de hoofdingang aan de Augustinergasse lopen je eerst door een lange gang met eetstalletjes naar achteren.  Daar koop je biermuntjes bij de kassa, pakt een kruik uit het rek, spoelt die om in de bron en gaat in de rij staan bij de gigantische houten vaten met daarin het Märzenbier. Als je aan de beurt bent, bestel je een halve liter of een Maß (een liter), die je betaalt met de muntjes. Met de kruik loop je naar de zalen. Maar pas op: ga niet zo maar ergens zitten. Veel tafels zijn vast in handen van stamgasten. Op bordjes aan de muren staat precies wanneer ze gereserveerd zijn en door wie. In de grote biertuin onder de kastanjebomen mag je overal gaan zitten waar een plek vrij is. Wil je iets eten, dan koop je dat zelf bij de eerder genoemde eetstalletjes. Die hebben een uitgebreid aanbod ’schmankerl’ (lekkere hapjes).

Rondleidingen door de brouwerij zijn er hier alleen voor groepen (10-30 personen), na telefonische reservering op werkdagen. Je wandelt dan met een van de brouwers zelf door de ‘weg van het bier’.

Lindhofstraße 7, dagelijks geopend vanaf 15.00 uur, augustinerbier.at

Augustinerbräu Salzburg: Bier vullen in houten vaten

Die Weisse

Oostenrijks oudste witbierbrouwerij werd in 1901 opgericht door Adelbert Behr. Deze in Duitsland geboren brouwer, avonturier en jager op groot wild bouwde een witbierbrouwerij in de achtertuin van zijn Gasthaus in de wijk Salzburg-Schallmoos. In die tijd waren er in Salzburg vijftig brouwerijen die sterke bockbieren produceerden. Behr maakte als enige een geurig, licht, amberkleurig witbier met een fruitig aroma en een fijne witte schuimkraag. Uiterlijk, smaak en aroma van dit bier zijn tot op de dag van vandaag onveranderd gebleven dankzij het overgeleverde recept.

Die Weisse is de enige historische microbrouwerij in Oostenrijk die nog steeds in bedrijf is. De eigendomsverhoudingen zijn inmiddels wel gewijzigd. Na verschillende ’tussenpausen’ verwierf Hans Georg Gmachl, vader van de huidige brouwer Felix Gmachl, in 1987 het eigendom van de Weissbierbrauerei. In de loop der jaren werd de kleine ambachtelijke brouwerij geschikt en levensvatbaar gemaakt voor het nieuwe millennium. Zo werd er in 2001 en 2002 een nieuwe brouwerij met mouterij en gistkelder gebouwd onder de Biergarten en verdween het paartje (hij met bier, zij met Weisswürste) uit het logo. Het nieuwe logo toont alleen het vrouwtje met een glas bier: Het is immers Die Weisse! Gasten kunnen terecht in het meestal gezellig drukke brouwerijrestaurant, met enkele sfeervolle gastenkamers, een bar (Sudwerk) en een Biergarten, met uitstekend eten en gastvrij en vriendelijk personeel.

Intussen brouwt Die Weisse al lang niet meer alleen witbier , maar ook ook ‘Helles’, Dunkles’ en seizoensbieren als Sommer Weisse, Jubilator of Bock. Vooral bijzonder: naast een alcoholvrij bier is er sinds 2015 ook het amberkleurige, glutenvrije ‘Weisse Bio’ verkrijgbaar: het eerste glutenvrije witbier op de hele biermarkt. Het wordt net als alle bier gemaakt van granen, maar een speciaal brouwproces breekt de gluten in het bier voorzichtig af en de narijping in een beugelfles zorgt voor goed geïntegreerd koolzuur en een fruitig aroma. De smaak, zo blijkt tijdens onze kleine proeverij, doet niet onder voor een standaard witbier.

Rondleiding door de brouwerij met de waard, inclusief bierproeverij, zijn op aanvraag mogelijk. Informatie en openingstijden: Rupertgasse 10 in Salzburg, dieweisse.at

DieWeisse – Bar Sudwerk

Neder-Oostenrijk

Untersiebenbrunn: Storchenbräu

Naam en logo van de bierbrouwerij van Manfred Brauer in Untersiebenbrunn zijn een verwijzing naar de ooievaarskolonie die broedt bij het nabijgelegen kasteel Marchegg (Storch=ooievaar) in de regio Marchfeld in Neder-Oostenrijk – op 30 kilometer van Wenen. Het brouwen was voor Brauer een late roeping, nadat hij eerder werkte bij een producent van industriealcohol. Begonnen in 2004 brouwt hij inmiddels 140.000 liter ambachtelijk, niet gepasteuriseerd bier per jaar, in tien smaken: Van Märzen en pils tot tarwe, bock, spelt en het biologisch bier Adebar (een oud Germaans woord voor ooievaar). Ze worden allemaal gebotteld in ‘ouderwetse’ beugelflessen. Op afspraak zijn rondleidingen met proeverij en kleine lunch mogelijk. De aanpalende brouwerijwinkel verkoopt naast de eigen bieren, limonades, likeuren en brandewijnen ook een selectie van andere regionale lekkernijen. Erste Straße 7 in Untersiebenbrunn, bauersbier.at

Manfred Brauer’s Storchenbräu

Opper-Oostenrijk

Freistadt: Freistädter Braukommune

In 1777 richtten de huiseigenaren van  Freistadt (Opper-Oostenrijk) een gezamenlijke brouwcommune op. Deze Freistädter Braukommune is nu de laatste brouwcommune van Europa, nog steeds eigendom van 149 huiseigenaren in de binnenstad van het vestingstadje. De Freistädter brouwerij is een open brouwerij. Iedereen kan er binnenlopen en de brouwers van maandagochtend tot vrijdagavond bij het werk gadeslaan. In de gigantische ontvangsthal, ook wel de kathedraal genoemd, staan ketels voor het mouten (tot ontkiemen brengen) van de brouwgerst en het maischen (mengen van mout met warm water). De Läuterbottich, de ketel waarin de vaste bestanddelen (draf) na het maischen worden gescheiden van de heldere vloeistof (wort) staat in een glazen uitbouw die vanaf de straat goed zichtbaar is. De ruimte wordt verder gedomineerd door een 56 vierkante meter groot glasreliëf van de Weense kunstenaar Arik Brauer. Het is slechts één van de kunstwerken in deze brouwerij, die relatief veel in kunst investeert.  Zo staat er op de binnenplaats van het bedrijfsterrein ook een fontein met een sculptuur van zonnepanelen in de vorm van bloemen. Ook op het dak liggen, onzichtbaar, zonnepanelen waarmee de eigen stroom kan worden opgewekt.

Naast bier, kunst en duurzaamheid vinden ze bij de Freistädter brouwerij regionaliteit belangrijk. Niet alleen komen alle grondstoffen uit de omgeving, het bier wordt alleen in het Mühlviertel en de regio rondom Wenen geleverd.

Freistädter Brauhaus © Martin Pröll

Tijdens een rondleiding hier  bezoek je onder meer de moutvloer op de eerste verdieping, waar je de mout (die elders meestal in silo’s wordt bewaard) kunnen zien, ruiken, voelen en proeven. Ook bezichtig je het historische brouwhuis. Daar kunnen groepen desgewenst een workshop volgen in de Bieracademie: ze brouwen dan op de ‘ouderwetse’ manier (zonder elektrische apparaten) hun eigen bier. De brouwerij biedt bovendien een opleiding tot bier-sommelier aan. Het Freistädter bier (zeven soorten en een jaarlijks wisselend speciaalbier) kun je proeven in de eigen Braugasthof. Het is daarnaast te koop in de winkel in de ontvangsthal van de brouwerij, waar voor de echte bierfans bovendien een bierhumidor staat met zeker honderd andere (internationale) speciaalbieren.

Brauhausstraße 2 in Freistadt, freistaedter-bier.at

Biergarten Bums’n

Schärding: Baumgartner

Het stamhuis van deze brouwerij werd al in 1609 opgericht binnen de toenmalige stadsmuren van Schärding. Indertijd kende de regio een grote dichtheid aan brouwerijen, die echter in de loop der eeuwen weer grotendeels zijn verdwenen. Baumgartner daarentegen heeft zich kunnen ontwikkelen tot een van de grootste middelgrote privébrouwerijen in Oostenrijk. Marie Spanlang-Baumgartner, telg uit de brouwerijfamilie, nam de leiding van de brouwerij over na de onverwachte dood van haar echtgenoot. Omdat ze geen kinderen had, bracht ze het bedrijf vlak voor haar dood onder in een naamloze vennootschap, met de aandelen in handen van een stichting. Een deel van de winst, zo bepaalde Marie in haar testament, gaat nog steeds naar instellingen voor gehandicapte kinderen en ouderen.

Baumgartner biedt audiovisuele rondleidingen aan door de brouwerij met 3D-beelden en achtergrondinformatie over de wereld van het bier. Proeven kun je het bier in hun eigen Brauwirtshaus: het rustieke, gezellige Zur Bums’n – trefpunt van jong en oud. De naam werkt bij menigeen op de lachspieren, maar moet niet letterlijk worden vertaald. Hij dateert uit de tijd dat vaten bier nog met paard en wagen werden geleverd en dan via de schuin aflopende gang naar binnen rolden tot ze tegen de toog bonsden (bums’n) en zo tot stilstand kwamen.

Franz-Xaver-Brunner Straße 1 in Schärding, brauerei-baumgartner.at

Instrumentenpaneel in een brouwerij

Karinthië

Villach: Villacher Brouwerij

De Villacher brouwerij ligt in het centrum van de tweede stad van Karinthië, tussen station en Hauptplatz. Al in de middeleeuwen mochten de burgers van Villach hun eigen bier brouwen: indertijd waarschijnlijk gezonder dan het sterk verontreinigde water. Omstreeks 1750 telde Villach zo’n twintig kleine Steinbier-brouwerijen, zo genoemd vanwege de productiemethode die met name in Karinthië tot aan het begin van de 20ste eeuw gangbaar was. Steinbier werd niet in een brouwketel gekookt maar in houten kuipen. De naam slaat op stenen die boven een open vuur werden verhit en vervolgens op het wort in de kuipen werden gelegd om die aan de kook te brengen. Het directe contact van het wort met de gloeiendhete stenen gaf het bier een rokerige smaak.

Het middelgrote Villacher, de enig overgebleven brouwerij in de stad, komt voort uit de Steinbier-brouwerij Fischer. Deze wordt voor het eerst genoemd in een document uit 1738. Toen Johann Fischer in 1858 aan het roer van dit bedrijf kwam te staan, stapte hij meteen over op het brouwen in ketels. Vanwege die nieuwe brouwmethode ziet het huidige Villacher 1858 als het eigenlijke geboortejaar. In 1900 werd de naam Fischer gewijzigd in Villacher. Sindsdien mag de brouwerij bovendien het stadswapen – een adelaarsklauw – in haar logo voeren.

Na afloop van een rondleiding in de brouwerij hier kun je de verschillende huisbieren proeven in de Brauhof: het café pal ernaast. Het Villacher Dunkel met z’n smaak van geroosterde mout komt waarschijnlijk het dichts in de buurt van het vroegere Steinbier.

Brauhausgasse 6 in Villach, villacher.com

Hirt: Hirter

De Bierathek in Hirt

Privébierbrouwerij Hirt, gevestigd in het gelijknamige plaatsje in Karinthië , is een van Oostenrijks oudste brouwerijen.  De  herberg in Hirt, de basis van de huidige brouwerij, wordt in 1270 voor het eerst genoemd in de Gurker Urbar, het goederen- en gebouwenregister van het domkapittel van Gurk.  Rondleidingen door de naast de taverne gelegen brouwerij zijn er alleen op zaterdagen (of voor groepen op aanvraag), maar ook op andere dagen is een tussenstop hier de moeite waard. Het restaurant Hirter Braukeller, met mooie Biergarten, ligt aan een van de belangrijke noord-zuid-verbindingswegen in Oostenrijk en is het hele jaar door een geliefde pleisterplaats voor reizigers.

De Hirter Bierathek – vis-à-vis van het restaurant – is met een totale verkoopoppervlakte van meer dan 300 vierkante meter een van de grootste brouwerijwinkels in Oostenrijk. Je kunt er uiteraard het volledige productassortiment kopen (naast bieren ook brand, azijn en limonade), maar ook delicatessen uit Centraal-Karinthië en de regio Alpe Adria.

Hirter brouwt dertien soorten (seizoens)bier, veelal ongefilterd. Het water komt uit eigen bergbronnen en ook een deel van de gerst die voor het brouwen wordt gebruikt, komt uit de streek rond Hirt.

Hirt 1 in Micheldorf, hirterbier.at

In samenwerking met regionale ondernemers heeft Hirter in Klagenfurt (Koschatstraße 32-34), Feldkirchen (Dr.-Arthur-Lemisch-Straße 5a) en Millstatt am See (Stiftgasse 2) GenussTheken geopend, waar de eigen producten en spirituosen, wijnen en delicatessen uit Karinthië en de AlpeAdria-regio te koop zijn.

Tirol

Lichteffecten in de Zillertaler Erlebniswelt

Zell am Ziller: Zillertal Bier

In 1500 verleent het aartsbisdom Salzburg de Probstei in Zell am Ziller het recht om bier en brandewijn voor het zogeheten Polsingerhaus te produceren en te serveren. Dit is het begin van de geschiedenis van het Zillertal Bier,  Tirols oudste privébrouwerij. Ludwig Jobst, een directe voorvader van de huidige eigenaarsfamilie, verwierf in 1678 het “Polsingerhaus” en het bijbehorende ‘bierrecht’ en werd daarmee de eerste ‘vrije brouwer’ van Tirol.

In 2012 werd de brouwerij verplaatst naar de rand van Zell am Ziller en medio 2020 werd hier een multimediale bier-beleveniswereld geopend: het 5000 m2 grote BrauKunstHaus. Over drie verdiepingen is hier een aansprekende en speelse expositie (in Engels en Duits) te zien over alles wat bij het brouwen van (Zillertaler) bier komt kijken. Na een zaal met goed gedoseerde informatie over onder andere de ingrediënten van bier en de geschiedenis van het brouwen, kun je vanaf een loopbrug een blik werpen in de afvullerij en bij de opslagtanks. De tweede verdieping, mede ingericht door het Volkskundemuseum Innsbruck, is een museum in een museum. Hier wordt ingegaan op tradities en gebruiken in het Zillertal, zoals het karakter van de bevolking en het dialect, de muziek, de regionale dansen en de feesten – met speciale aandacht voor het Gauderfest: het grootste voorjaars- en klederdrachtfeest van Oostenrijk dat telkens in het eerste weekend van mei plaatsvindt.

De interactieve rondgang, waarvoor je gerust anderhalf uur kunt uittrekken, eindigt uiteraard met een proeverij van bierspecialiteiten.

Braüweg 1 in Zell am Ziller,  braukunsthaus.at

Modern brouwvat

Tarrenz: Starkenberger

BierMythos: zo heet de bierbelevingswereld van brouwerij Starkenberg in Tarrenz (in het Gurgltal nabij bij Innsbruck).  Alleen al de locatie – het middeleeuwse kasteel Starkenberg – is bijzonder, want de tentoonstellingsoppervlakte 4.000 m2  voert door middeleeuwse gewelven, gangen en kamers én de ridderzaal met lange houten tafels waar de bierproeverijen plaatsvinden. De bieren (uiteraard ook een Schlossbier) worden hier sinds 1810 gebrouwen met water uit veertien eigen bronnen.

Tijdens een rondleiding leer je meer over de geschiedenis van het bierbrouwen en de brouwerij. Je wandelt onder door het moderne Sudhaus (ziederijgebouw) met moutsilo’s, de kelders waar het bier wordt vergist en gefilterd en de ruimte waar de flessen worden gereinigd, afgevuld en van etiketten voorzien. In diverse historische ruimtes zie je onder andere hoe opslagtanks voor bier tot 2000 handmatig werden schoongemaakt met borstel, emmer, reinigings- en desinfecteermiddelen.

Pronkstuk van de Starkenberger BierMythos, waarschijnlijk wereldwijd uniek, zijn zeven ‘badkuipen’ (elk dertien meter lang) in een oude gistingskelder. Je kunt hier reserveren voor een bierbad. De kuip wordt dan gevuld met ongeveer 12.000 liter water dat is verrijkt met 300 liter ‘Biergeläger’: het gist dat op de bodem van de brouwtanks wordt afgezet tijdens de koude opslag van het bier. Het koolzuur zou de bloedsomloop bevorderen en de huid soepel maken, aldus de claim. Het is hoe dan ook een speciale ervaring. De grote muurschilderingen van kunstenaar Wernfried Poschusta, die de afzonderlijke fasen van het 7-daagse gistingsproces laten zien, geeft de schemerige badruimte iets van een Romeins badhuis.

Starkenberger – Badkuipen

De geschiedenis van kasteel Starkenberg zelf komt eveneens aan bod tijdens een rondleiding. Zo is in de voormalige balzaal een museum ingericht met meubilair en gebruiksvoorwerpen uit het ‘slothotel’ dat hier vanaf midden 19e eeuw tot aan de Tweede Wereldoorlog was ondergebracht. De rondleiding eindigt in de museumshop, waar je uiteraard het bier (en de bijpassende glazen) kunt aanschaffen.
Griesegg 1 in Tarrenz, starkenberger.at

Stiermarken

Murau: Murauer Bier

Ingang van de Murauer Erlebniswelt

In Murau wordt al sinds de 15e eeuw bier gebrouwen, maar van ooit veertien brouwerijen heeft alleen de Murauer Brauerei (opgericht in 1495) het overleefd. Op het brouwerijterrein werd in 2017 de bierbeleveniswereld Brauerei der Sinne geopend, met aandacht voor zowel het historische als moderne productieproces. Een rondgang voert langs reuk- en audiovisuele stations. Een 18 meter diepe bron illustreert met hulp van multimedia het belang van het water in het brouwproces. Pronkstuk is de showbrouwerij: een miniatuurbrouwerij waar nieuwe creatieve biervariëteiten zoals Pale Ale of Stout worden gebrouwen. Zoals het een brouwerij betaamt, eindigt een toer met een proeverij van Murau-bieren en een bezoek aan de brouwerijwinkel.
Raffaltplatz 19, murauerbier.at

In 2018 opende de brouwerij in Murau bovendien de zogeheten Bierapotheke (Anna-Neumann-Straße 34). In dit café in een historische apotheek met originele inventaris wordt bier geschonken uit apothekersvaten (onder andere een proeverij van vijf verschillende ‘huisbieren’) en kun je terecht voor een goed glas wijn of een (borrel)hapje. Ook worden er typische apotheekartikelen met bier als ingrediënt verkocht, zoals zeep, zouten, shampoos, zalven en lotions.

Bad Radkersburg: Bevog

De craftbieren van deze microbrouwerij in Bad Radkersburg hebben namen als ‘Smoked Porter Ond’ of ‘India Pale Ale Kramah’. Op de etiketten staan trol-achtige fantasiewezens. In 2016 werden de craft bieren van de Slovenië afkomstige Vasja Golar bekroond als beste van Oostenrijk. In Nederland zijn ze onder andere verkrijgbaar bij Jumbo supermarkten. In de brouwerij  in Bad Radkersburg kun je een rondleiding met proeverij boeken (vanaf zes personen).

Gewerbepark B9 in Bad Radkersburg, bevog.at