Stedentrip

Booming Bregenz

Tekst: Emely Nobis

Havengebouw Die Welle, met restaurant

In de summertime… komt Bregenz pas echt tot leven, als zo’n 200.000 mensen er de Festspiele bezoeken. Hoogtepunt van dit muziekfestijn zijn de jaarlijkse uitvoeringen van een opera op een enorm drijvend podium op de Bodensee: de Seebühne. In het verleden waren onder meer Carmen van Georges Bizet en Turandot van Giacomo Puccini te zien. In 2020 staat (net als in 2019) Rigoletto van Guiseppe Verdi op het programma. Voor 2021 en 2022 staat Puccini’s Madame Butterfly in de planning. De decors zijn eigenlijk spectaculair. Als je over de promenade langs de Bodensee slentert, wordt je blik telkens getrokken naar dit magische landschap in het water. Nog mooier wordt het als tijdens de voorstellingen de zon langzaam ondergaat.

Onder de sterrenhemel

Seebühne op de Bodensee © Karl Forster

De half-ovale tribune biedt plaats aan zevenduizend toeschouwers. Dat zijn lang niet allemaal fanatieke operaliefhebbers, vertelt Festspiele-woordvoerder Axel Renner. ‘Juist niet. Wij bereiken iedereen; ook veel mensen die nog nooit naar een opera zijn geweest. De hele setting, met een tribune in de openlucht en veel bezoekers in vakantiekleding, maakt het toegankelijk. Het is geen elitair gebeuren, maar gewoon een leuke avond uit. Wij democratiseren de opera.’

De Festspiele zijn druk bezocht, maar met zevenduizend zitplaatsen is er altijd wel een plekje vrij. De risico’s die bij een voorstelling in de openlucht horen, worden zo veel mogelijk afgedekt. Het geavanceerde geluidssysteem zorgt ervoor dat de muziek niet ‘verwaait’: vanaf elke zitplaats op de half ovale tribune lijkt het bijna alsof de zangers naast je staan. Als bij flinke regen het grootste deel van de voorstelling moet worden afgelast, (‘maar het regent bijna nooit) krijgen bezoekers hun geld terug. Renner: ‘De natuur is niet beheersbaar, maar dat maakt het juist zo bijzonder. Je hoort en voelt de wind, ruikt het water, ziet de sterrenhemel. Al geef ik toe: elk jaar halen we weer opgelucht adem als het achter de rug is en alles goed is gegaan.’

Kubussen

De eerste Bregenzer Festspiele vonden plaats in 1946, als privé-initiatief van burgers om na de grauwe oorlogsjaren met kunst en cultuur weer wat kleur in het bestaan te brengen. Nog steeds financiert het festival zich goeddeels zelf, uit kaartverkoop en sponsoring. Daarnaast geeft de stad subsidie: ongeveer een vijfde van het totale budget van twintig miljoen euro.

Festspielhaus (links) © anja koehler | andereart.de

Die investering loont. De toeristen die op de Festspiele afkomen, geven jaarlijks vele malen meer uit. Hun aanwezigheid heeft bovendien een impuls gegeven aan de architectonische ontwikkeling van Bregenz, dat veel meer urbane flair heeft dan je zou verwachten in een provinciestad met 28.000 inwoners. Het Festspielhaus zelf (tevens congrescentrum) is een speels gebouw van staal, glas en beton, in meerdere fases gebouwd. Zo werden in de jaren negentig boven de hoofdingang twee grote foyers geplaatst. Een van deze kubussen staat richting Seebühne: van achter de glazen pui kunnen sponsoren en hun gasten de voorstelling op het water bekijken. De tweede kubus kijkt uit over de in 2011 volledig gerenoveerde promenade. Er werd toen halverwege onder meer een nieuwe haventerminal neergezet, een modern golfvormig pand van glas en hout, met binnen een kassaruimte en een café in de vorm van een scheepsromp.

De Bregenzer Festspiele vinden telkens plaats in juli en augustus. Naast de opera op de Seebühne zijn er tijdens de Festspiele tal van andere concerten en dansvoorstellingen, meestal in het Festspielhaus op de wal. Ook zijn er dagelijks rondleidingen achter de schermen van Festspielhaus en Seebühne, met onder meer uitleg over de techniek die nodig is om een podium met zware decorstukken, orkestbak, belichting en geluidsapparatuur op het water te laten drijven.

Programma en kaarten: bregenzerfestspiele.com

Sunset-trap

Sunset-Sitzstufen © Vorarlberg Lines

Bregenz heeft natuurlijk meer bieden dan alleen de Festspiele en het Festspielhaus. Zo vallen in de haven de moderne vuurtorens op, beide gemaakt van vier langgerekte stalen zuilen die aan de bovenkant zijn verbonden door een lichtbaken. Iets verderop zijn er over een lengte van 160 meter brede trappen aangelegd die tot in het water lopen. Die Sunset-Sitzstufen zijn inmiddels een populair trefpunt voor jong en oud én voor de vele zwanen op het water. Vanaf hier kun je genieten van de zonsondergang over de Bodensee, volgens Bregenzer de mooiste van heel Oostenrijk.

Overigens is het havengebied bijna anderhalve eeuw geleden al eens flink op de schop gegaan. Toen in 1872 de spoorlijn naar de haven werd aangelegd, wilde men daar geen kostbare bouwgrond in de stad voor gebruiken. Daarom werden de rails direct langs de kust geleid, parallel aan het water. Te laat kwam men tot het besef dat binnenstad en bewoners daardoor van het meer werden afgesneden. Om die fout te herstellen, is al in 1880 aan de waterkant van het spoor een deel van het meer met zand opgespoten om een nieuwe promenade te maken. Tijdens je wandeling over de promenade kun je neerstrijken op een van de vele terrasjes hier, zoals dat van Buehnedrei (behorend bij het Festspielhaus), Die Welle (in het havengebouw) en het Wirtshaus am See.

Kunsthaus Bregenz

Kunsthaus © Friedrich Böhringer

Wie het spoor ter hoogte van de haven oversteekt en richting binnenstad loopt, komt al snel bij het autovrije Kornmarktplein. Terrasjes en bomen bieden gezelligheid en schaduw. Op een zwarte, granieten sculptuur in de vorm van een liggende zandloper zitten mensen te kletsen en te eten. Dat was precies de bedoeling van kunstenaar Michelangelo Pistoletto. Hij wil zo eraan bijdragen dat het plein een ontmoetingsplek is, een oord waar je langere tijd wilt blijven. Vandaar die zandloper.

Aan het plein ligt het Kunsthaus Bregenz (museum voor moderne kunst) in een stralende matglazen kubus. Het is een ontwerp uit 1997 van de Zwitserse architect Peter Zumthor. De betonnen kern is ‘verpakt’ in een staalconstructie met daarop tegels van melkglas. Overdag weerkaatst het gebouw licht en zonnestralen, ’s avonds kan de gevel van binnenuit worden verlicht in alle mogelijke kleuren: van warmrood en violet tot groen, geel of blauw. De drie expositieruimtes binnen hebben geen ramen, kabels of zitbanken. De enige ‘bekleding’ zijn de gladde Terrazzovloeren en de lichtgrijze betonnen wanden die, afhankelijk van de lichtinval door het plafond, lichter of donkerder van kleur lijken. Een soberheid die ervoor moet zorgen dat niets afleidt van de tentoongestelde kunst.

Vorarlberg Museum

Vorarlberg Museum © Hanspeter Schiess

Even verderop aan het Kornmarktplein staat sinds 2013  het Vorarlberg Museum, over de geschiedenis van de regio vanaf de Kelten tot heden. De witte façade van de Tiroolse kunstenaar Manfred Alois Meyr lijkt op een klimmuur. In werkelijkheid stellen de ‘grepen’ (16.565 in totaal) bloemen voor. Die blijken verrassend genoeg afgietsels te zijn van de onderkant van plastic petflessen. Het geheel vormt een harmonisch patroon. De façade moest iets te maken hebben met de cultuurhistorische thematiek die in het museum aan bod komt. Met zijn bloemenpatroon refereert de kunstenaar aan de florerende textielindustrie in deze regio na de Tweede Wereldoorlog. Denk bijvoorbeeld aan de bloemenprints op traditionele klederdracht.

Als je langs de voorgevel loopt en tegelijk het opschrift Vorarlberg Museum probeert te lezen, lukt dat lukt alleen als je er in een hoek van precies 45 graden naar kijkt. Een optisch geintje, door de New Yorkse grafisch ontwerper Stefan Sagmeister cadeau gedaan aan zijn geboortestad. Als we het museum inlopen, vallen de elegante messing grepen van de entreedeuren in de vorm van bijlstelen op. De achterliggende gedachte: een greep die goed in de boerenhand past, past ook goed in die van een foyerbezoeker.

De foyer (met café) heeft een 24 meter hoog atrium dat daglicht krijgt via een glazen koepel in het plafond. De hoge achterwand grenst aan de achterwand van een pand uit begin vorige eeuw – met daarin de kantoren van het museum. Dat gebouw valt onder monumentenzorg. Het mocht niet worden gesloopt en is daarom geïntegreerd in de nieuwbouw. Door het oude en nieuwe pand als het ware tegen elkaar te plakken, heeft het museum twee gezichten: aan het plein die hypermoderne façade en aan de kant van de Bodensee de oude façade uit begin van eeuw.

Om er toch één geheel van te maken, is er bovenop het oude pand een extra verdieping geplaatst. Vanuit deze verduisterde ruimte kijk je via een groot panoramavenster uit over het meer. De nieuwbouw heeft juist panoramavensters richting stad. Zo verbindt het Vorarlberg Museum eigenlijk alles wat Bregenz te bieden: water, bergen, historische binnenstad én moderne architectuur.