Angelika Kauffmann

Tekst: Emely Nobis

Ze schilderde vorsten en vorstinnen, werd als een van twee vrouwen lid van de in 1768 opgerichte Royal Academy of Arts in London en er staat een buste van haar in het Pantheon in Rome. Kortom: Classicistisch kunstenares Angelika Kauffmann (1741-1807) was in haar tijd een superster.

Angelika Kauffmann woonde het grootste deel van haar leven in Italië en Groot-Brittannië, maar ze had ook een sterke band met Schwarzenberg in Bregenzerwald (Vorarlberg), de geboorteplaats van haar vader Joseph Johann. Deze portret- en frescoschilder werkte in Zwitserse Chur toen zijn enige kind werd geboren. Van haar moeder, vroedvrouw Cleophea Lutz, leerde Angelika ze vier talen en musiceren; van haar vader kreeg ze haar eerste schilderlessen. Ze bleek een wonderkind, dat op haar twaalfde al de bisschop van Como mocht portretteren.

Fresco’s voor de kerk

Heiligste Dreifaltigkeit Pfarrkirche in Schwarzenberg

Toen Angelika’s vader kort na het overlijden van zijn vrouw de opdracht kreeg om fresco’s te schilderen voor de nieuwe parochiekerk van Schwarzenberg (de oude was bij een brand in 1755 vernietigd), nam hij Angelika mee. Terwijl haar vader de kruisweg schilderde, maakte zijn toen 17-jarige dochter de fresco’s van de apostelen en het schilderij boven het hoogaltaar. Na anderhalf jaar vertrokken ze weer. Vader Kauffmann zag in dat zijn dochter veel getalenteerder was dan hijzelf. Hij werd haar manager en nam haar mee op ‘Bildungsreise’ naar Italië, waar ze al snel prestigieuze en goedbetaalde opdrachten kreeg. Die voerden haar later (tussen 1766 en 1781) ook naar Engeland. In 1767 huwde ze daar een vermeende Zweedse graaf (Frederick de Horn), die zich later ontpopte als bedrieger en er met haar spaargeld vandoor ging. Het huwelijk werd in 1768 door de Anglicaanse kerk geannuleerd en ondanks deze smet op haar reputatie werd Kauffmann in hetzelfde jaar naast Mary Moser door de koning aangewezen als een van twee vrouwelijke ‘oprichtingsleden’ (naast 32 mannen) van de Royal Academy in London.

Gearrangeerd huwelijk

Antonio Zucchi geschilderd door Angelika Kauffmann

Kauffmanns tweede huwelijk in 1781 met de heel wat oudere Venetiaanse schilder Antonio Zucchi (1726-1795) was gearrangeerd door haar vader. Hij zag in hem de ideale manager voor als hijzelf zou zijn overleden, wat al in 1782 het geval was. Het tweede huwelijk lijkt te hebben gefunctioneerd. Voor de zekerheid had ze niettemin in haar tweede huwelijksverdrag laten vastleggen dat alleen zijzelf over haar vermogen kon beschikken.

Het echtpaar woonde in Italië. Hun huis in Rome werd een trefpunt voor de kunstenaars van de stad, maar ook voor de aristocratie. Gasten waren onder meer Goethe en keizer Josef II. Angelika Kauffmann overleed op 5 november 1807 als een vermogende vrouw. Haar begrafenisstoet was de grootste in Rome na die van de in 1520 overleden Rafaël. Er liepen vijftig priesters mee en ook twee kolossale schilderijen van haar hand werden meegedragen. Nog hetzelfde jaar werd ze geëerd met een buste in het Pantheon.

Familieband

Hoewel ze Schwarzenberg in Vorarlberg nog maar een keer in haar leven kort bezocht, op de terugweg uit Engeland, onderhield ze via brieven innig contact met haar familie daar. Ze schonk hen geld, betaalde de opleiding van hun kinderen en haalde hen geregeld voor bezoek naar Rome. Haar testament begint ze met de woorden: ‘Ik, Angelika Kauffmann uit Schwarzenberg in Bregenzerwald, door toeval in Chur geboren’.

Angelika Kauffmann Museum

Ook gaf ze haar enige erfgenaam (een neef) opdracht haar fortuin in een stichting voor Schwarzenberg te stoppen. Behalve in de parochiekerk van het plaatsje is haar werk ook te zien in het naar haar genoemde museum (Brand 34), waar wisselende exposities van haar werk te zien zijn. Zowel in haar portretten als kopergravures valt haar oog voor detail op: Het maakt ze bijzonder naturel en levensecht. Dat ze nu vrij onbekend is, wijt de curator van dit museum aan de tijd waarin ze schilderde. ‘Het classicisme heeft nu eenmaal geen Michelangelo of Leonardo da Vinci voortgebracht. Veel schilders die in die tijd ongelooflijk beroemd waren, kennen we nu niet meer. Daar komt bij dat ze vooral in Engeland en Italië heeft gewerkt. In die landen kennen velen haar werk nog steeds.’