Ongerept Virgental

Onthaasten: in het Virgental in Oost-Tirol voel je letterlijk wat dat woord betekent. Het levensritme lijkt hier anders. Toevallig zijn we er op Sacramentsdag, de tweede donderdag na Pinksteren. Het katholieke feest wordt in heel Oostenrijk gevierd, maar hier lijkt de tijd deze dag bijna stil te hebben gestaan. De drie gemeentes van het Virgental – Matrei, Virgen en Prägraten am Großvenediger – hebben elk een Fronleichnahmprocessie waar ogenschijnlijk zo’n beetje alle bewoners aan deelnemen. In Prägraten zien we de lange stoet na de mis in de parochiekerk St. Andrä door het dorp trekken. Voorop een vaandeldrager met een reusachtige vlag van de heilige Andreas, de patroonheilige van de kerk. Daarachter de vrijwillige brandweer, de pastoor met monstrans, muziekkapellen, mannen, vrouwen en kinderen in feestelijke klederdracht. Nog meer vlaggen en vaandels wapperen; heiligenbeelden worden op draagbaren omhooggehouden. Onderweg staat iedereen bij verschillende stations stil. Via de luidsprekers horen we dan gebeden, bijbelteksten en saluutschoten voordat het weer verder gaat. Halverwege verzamelt iedereen zich op het dorpsplein, worden er enkele medailles voor verdiensten uitgereikt en klinken opnieuw saluutschoten. Daarna keert de processie terug naar de kerk, waar vlaggen en beelden worden achtergelaten. Dan is het formele gedeelte voorbij en volgt de gang naar een van de Gasthäuser om het feest voort te zetten.

Als een van de weinige toeschouwers langs de route van de processie voelen we ons bijna indringers. De mensen doen dit duidelijk voor zichzelf, niet voor de toeristen. Niet dat er geen toeristen zijn in het Virgental. De infrastructuur is er met goed bewegwijzerde wandelwegen en prima hotels, hutten en restaurants helemaal op ingericht. Men kiest hier wel bewust voor zacht toerisme dat het oorspronkelijke (cultuur)landschap niet aantast en waar de gasten in het seizoen niet de overhand hebben over de lokale bevolking. Daardoor is het Virgental een van de meest oorspronkelijke en rustigste wandelgebieden in Oost-Tirol, met routes in alle zwaartegradaties.

Sajatmähder

Wij kiezen voor een aantal rondwandelingen die ons de veelzijdigheid van het landschap laten ervaren. Onze eerste tocht voert over de Sajatmähder, steile berghellingen die in het voorjaar en de vroege zomer weelderig met bloemen zijn begroeid. Vanaf de parkeerplaats in het gehucht Bichl bij Prägraten op 1500 meter klimmen we door een lariksbos geleidelijk omhoog richting Katinalm. Zodra we het bos verlaten, ziet de wereld er volstrekt anders uit. We betreden het open, groene landschap van de Sajatmähder (Sajat =bergweide) op 2600 meter hoogte. Het is een van de meest soortenrijke botanische gebieden van de Oostelijke Alpen. Onder meer Turkse en -roggelelies, akonieten, campanula’s en de vetplant spinnenwebhuislook voelen zich hier thuis. De met gras begroeide berghellingen kleuren wit, geel en roze; tal van vlinders fladderen voor onze voeten op het pad. Hier in het gras zitten, alle geuren en kleuren opsnuiven en genieten van de stilte: dat is dus onthaasten.

Stabanthütte

Als we na een pauze aan de andere kant van de Sajatmähder weer het bos in lopen, zien we tussen de bomen al gauw een ‘kasteel’ opdoemen – althans zo zou je de Stabanthütte met haar hoektoren kunnen noemen. Op het terras tussen de bomen drinken we een groot glas Gespritzter (vruchtensap met water) en genieten we van het weidse uitzicht richting Lasörling-massief voordat we via een sprookjesachtig bospad vol met mos overgroeide bomen en gigantische rotsblokken weer richting dal wandelen.

Umbalfälle

Umbalfälle

De volgende dag wandelen we naar het water. Het Virgental staat bekend om z’n vele watervallen, beken en bergmeren. Het meest indrukwekkend zijn de Umbalfälle in de nabijheid van Ströden. De Isel, een van de laatste niet gereguleerde gletsjerbeken van Europa, stort zich hier met ongetemde kracht naar beneden voordat ze bij Lienz in de Drau vloeit. Onze auto kunnen we tegen een bescheiden tarief kwijt op de parkeerplaats bij een boerderij. Vanaf hier lopen we eerst honderd meter omhoog tot aan het begin van de waterval – in feite een complex van meerdere kleine en grote watervallen. Onderweg komt ons een paardenkoets tegemoet: wie wil, kan de route namelijk met een koetstocht circa een half uur inkorten. Strategisch aan de voet van de Umbalfälle liggen de mooie hutten Pebellalm en Islitzeralm.

Wij laten ze nu nog links liggen, lopen iets verderop het bos in en gaan via een afwisselend en goed aangelegd pad omhoog. Een paar jaar geleden is langs de waterval een Natur-Kraft-Weg aangelegd, met tal van bankjes, informatieborden en uitzichtplatforms. Dit ‘leerpad’ dient als een soort gids en maakt de tocht tot een echte belevenis. Zo gaat één platform zo’n dertig meter de kloof in: je hangt dan letterlijk boven de waterval. Op het hoogste punt nodigt een bankje uitgehouwen in een rots uit om de waterval van bovenaf te bekijken. Een groot deel van de route worden we begeleid door een regenboog, met dank aan de zon die breekt in de wolk van waterdruppels. ‘Laat los’ – aldus een spreuk op een bord langs het pad. Dat gaat hier vanzelf. Eenmaal boven kun je door een hooggebergtedal naar de Clarahütte (2038 m) wandelen. Wij keren om en eenmaal beneden genieten we op het terras van de Islitzeralm na van het waterschouwspel.

Feldflur

Later die dag stappen we van de natuurcoulisse over naar het cultuurlandschap als we de Virgener Feldflur inlopen, een eeuwenoud, door boeren gevormd landschap met boerderijen, akkers en weiden omgeven door bosschages, houten hekken of muurtjes van gestapelde stenen overwoekerd met mos, kruiden en varens. De holtes tussen die stenen zijn een broedplaats voor reptielen als hagedissen.

Door de Virgener Feldflur is de wandelroute Weg der Sinne aangelegd, grotendeels over een overgroeide, uitgesleten holle weg – bijna alsof we door een tunnel met een spannend licht- en schaduwspel lopen. Alles bij elkaar zijn de hekken en hagen die de Virgener Feldflur als een traliewerk doorkruisen twintig kilometer lang. De hekken hebben vooral een functie als grondstukafbakening. Veel bosschages zijn in de loop der eeuwen op natuurlijke wijze gegroeid doordat met de wind verspreid zaaigoed terechtkwam op land dat niet voor akkerbouw werd gebruikt. Ze werden en worden door de boeren geduld omdat ze ook beschutting tegen wind en bodemverschuiving bieden en bovendien leveranciers zijn van goedkoop zaaigoed en wilde vruchten en kruiden. Inmiddels vormen ze een paradijs voor tal van vogels, vlinders en kleine dieren als egels, vleermuizen, vossen, hermelijnen en marters. De ecologische betekenis van de Feldflur is daarmee zeker zo belangrijk als die voor de landbouw. Bij ons roept het oorspronkelijke boerenlandschap vooral nostalgie op: zo moet het er voor de industrialisering van de landbouw en de ruilverkaveling op veel meer plekken hebben uitgezien. Ook al hebben tractoren paard en wagen vervangen, toch lijkt zelfs het boerenleven hier te onthaasten.

Kruidenwandeling

Op onze laatste dag leggen we nauwelijks kilometers af. Integendeel. Om de paar meter blijven we staan. Dat is de ‘schuld’ van de uit Duitsland afkomstige Liesa Rechenburg, met wie we vandaag op ‘kruidenwandeling’ zijn. Toen Liesa  jaren geleden kampte met haar gezondheid, gooide ze  het roer radicaal om. Ze verdiepte zich in de geneeskrachtige werking van wilde kruiden en volgde een opleiding tot gecertificeerd kruidenpedagoog. Nadat ze in de zomer van 2013 per toeval een vakantie in hotel Heimat in het Virgental boekte, viel alles op z’n plek. Samen met Uli Drewitz – eveneens afkomstig uit Duitsland – verkende ze de natuur rondom zijn hotel Heimat en verbaasde ze zich over de grote variatie wild groeiende kruiden. ‘Dat komt ook omdat de boeren hier niet met gif spuiten.’

Sindsdien komt Liesa elke zomer terug naar het hotel in Hinterbichl en geeft ze er workshops in het determineren van wilde kruiden, bijvoorbeeld in combinatie met een picknick op de alm of een cursus koken met wilde kruiden. Op deze ochtend neemt ze ons mee naar een weiland vlakbij het hotel en legt ze ons aanschouwelijk uit hoe we giftige en niet-giftige wilde kruiden kunnen herkennen. Telkens als ze weer iets nieuws ontdekt, blijft ze enthousiast staan en leert ze ons hoe je bloemen en steel kunt gebruiken, wat de voedingswaarde en/of de geneeskrachtige werking van het betreffende kruid is en hoeveel ervan in welke gerechten goed smaakt. We maken kennis met Gute Heinrich (een wilde spinazie), Fette Henne (sedum), Schafgarbe (duizendblad) en tientallen andere planten en bloemen. Uiteraard proeven we ook, bijvoorbeeld de jonge bloesem van de gewone berenklauw (niet te verwisselen met de giftige reuzenberenklauw). Het blijkt een sappige delicatesse. In haar rugzak heeft Liesa lekkernijen als kruidenlimonade, kruidkoek en wilde kruiden-chutneys meegenomen, waarvan we zittend in het gras smullen. ‘Zonde dat mensen niet meer weten wat de natuur ons te bieden heeft’, vindt Liesa.

Aan het einde van de ochtend passen we onze nieuw vergaarde kennis toe. Geholpen door Liesa plukken we een grote mandvol kruiden en bloemen voor de avondmaaltijd in hotel Heimat. Wat we niet gevonden hebben, halen we uit haar eigen kruidentuin naast het hotel. Later die middag staan we in de keuken om een feestmaal voor zo’n twintig gasten te bereiden. Een quiche van wilde kruiden, kipfilet met een kruidenkorst, een salade van wilde kruiden en bloemen en crème brulée met een kruidencrumble. Liesa blijkt een goede planner en heeft bovendien al een en ander voorbereid. Geen stress dus: wij hoeven alleen maar haar vriendelijke aanwijzingen te volgen. Het resultaat ziet er verleidelijk uit en is (niet alleen volgens ons) verrukkelijk. Een dagje niet wandelen en je reis afsluiten met slow cooking en een heerlijk diner: ook dat is onthaasten.