Traditie & Gebruiken

Imster Schemenlaufen

Ritmegevoel, kracht en uithoudingsvermogen: dat hebben de deelnemers aan het Schemenlaufen in Imst nodig. Al zo’n half jaar voor deze carnavalsoptocht gaan de mannen uit het plaatsje op dieet en beginnen ze te sporten. De kilo’s moeten eraf opdat ze weer in hun kostuums passen. Hun conditie moet optimaal zijn om de zware houten maskers (Larven) te kunnen dragen en het vele dansen en springen tijdens de bijna zes uur durende tocht vol te houden. Honderden mannen repeteren ook al ruim van tevoren hun rollen, want tijdens de optocht hebben figuren als Roller, Scheller, Lagge, Spritzer en Sackner elk een eigen taak en bewegen en dansen ze volgens een strikte choreografie. Zo trippelt de een elegant als een ballerina op zijn tenen, beweegt een ander juist loom en traag en gedraagt een derde zich woest en wild.

Kerkklok stilzetten

Durch die engen Gassen

Het Schemenlaufen vindt slechts eens in de drie tot vijf jaar plaats: de meest recente editie was op zondag 9 februari 2020. Als bij de eerstvolgende editie vanaf 9 uur ’s ochtends een omroeper met blazers door de stad trekt om het officiële begin van Fasnacht te verkondigen, lopen de gekostumeerde en gemaskerde mannen vanuit alle zijstraten naar Gasthof Hirschen naast de parochiekerk, waar ze traditioneel een ‘Würstelsuppe’ eten. Ook de uitbundig versierde praalwagens die de optocht zullen afsluiten komen eraan. Precies om 12 uur moet iedereen staan opgesteld. Dan luiden de kerkklokken en komt iedereen in beweging. ‘Alleen is 12 uur niet altijd 12 uur’, vertelt Dietmer Ewerz. ‘Zo wil het wel gebeuren dat een van de pronkwagens op weg naar de kerk vast komt te zitten in de smalle straten of dat er nog een last minute-reparatie aan een kledingstuk nodig is. We hebben daarom met onze priester afgesproken dat de kerkklok op deze dag altijd om 5 voor 12 wordt stilgezet. Pas als wij het signaal geven dat iedereen er klaar voor is, schuift de koster de wijzers naar 12 uur en luiden de klokken. Het is al gebeurd dat het een half uur lang vijf voor twaalf was.’

Dietmer Ewerz

Ewerz geeft leiding aan het museum Haus der Fasnacht in Imst én is een van de mensen die bewaken dat alle maskers en kostuums tijdens het Schemenlaufen voldoen aan de historische eisen; des te belangrijker sinds de traditie in 2012 door UNESCO is erkend als cultureel erfgoed. Zelf liep hij vroeger (‘toen ik jonger en slanker was’) mee in de rol van Wifligsackner: een oudere boerenvrouw in een Dirndl met in haar hand een zak. Al zwaaiend houdt ze daarmee al te opdringerige toeschouwers op afstand.

Net als alle deelnemers droeg Ewerz bij zijn kostuum een handgesneden masker uit hout van Alpenden. Hoe groter het masker, hoe zwaarder: tot wel tien kilo. ‘Door de manier waarop het masker is beschilderd, krijg je een eigen identiteit. Zo voel je dat ook echt: met het masker op verandert je persoonlijkheid.’

Gangl en Kroas

Endstation am Hauptplatz

Zoals kleding en kostuum aan strikte eisen moeten voldoen, zo is het hele Schemenlaufen geritualiseerd. De ‘vorsten’ van de optocht zijn de jeugdige, feminien ogende Roller en oudere, masculiene Scheller: twee figuren die altijd paarsgewijs optreden. Op de route (die van de Imster Oberstadt naar de Unterstadt voert) houdt de stoet op vaste plekken halt. Dan vormt zich telkens een grote kring (Kroas) waarin meerdere paren Roller en Scheller een Gangl opvoeren, een gezamenlijke dans. Terwijl de Roller met opgetrokken knieën zo hoog mogelijk probeert te springen, waarbij de vele kleine belletjes op zijn kostuum vrolijk rinkelen, beweegt de Scheller zijn bekken ritmisch heen en weer. De vier tot acht koebellen aan zijn heupriem produceren daardoor een sonore melodie. Het is meteen duidelijk waarom een goede conditie noodzakelijk is, want samen wegen de koebellen al gauw zo’n 35 kilo.   Alle dansers worden tijdens hun optreden in de Kroas afgeschermd door ordemaskers: figuren die tot taak hebben het publiek op afstand te houden. Wie te dichtbij komt, wordt natgespoten door de Spritzer, geslagen door de Sackner of aangebruld door de beren met hun temmers.

Is de kringdans afgelopen, dan komt de stoet weer in beweging en trekt het luidruchtige, kleurrijke circus verder tot het tijd is voor de volgende Kroas. Tussendoor dansen Roller en Scheller-paren af en toe een ‘Ehrengangl’, een eredans voor iemand in het publiek die ze in het zonnetje willen zetten. Ewerz: ‘Dat kan bijvoorbeeld hun echtgenote zijn, die ze zo bedanken voor het maken van hun kostuum en pruik. Dat is meer dan verdiend, want onze vrouwen verrichten fantastisch handwerk opdat wij op deze dag de mooie man kunnen uithangen.’

Het Schemenlaufen eindigt tegen zes uur ’s middags. Als de zon al achter de bergen is ondergegaan, rijden de laatste praalwagens achter de stoet aan de Stadtplatz op. De hoofdfiguren dansen een finale Schlusskroas en nog voordat de klokken van de kerk in Unterstadt zes uur slaan (het Betläuten) moet iedereen z’n masker hebben afgezet. Ewerz: ‘Daarna mag je het ook niet meer opzetten. Ook dat dateert van vroeger, toen men geloofde dat je masker aan je hoofd bleef vastzitten als je het om zes uur niet had afgezet.’

Scheller & Roller, Lagge, Sackner en Spritzer

Buabefåsnåcht: de kinderversie

Om de lange periode tussen twee edities van het Schemenlaufen te overbruggen, is er tussentijds (om de vier jaar) een Buabefåsnåcht. In deze optocht lopen circa 450 jongens tussen zes en vijftien jaar mee. Ze dragen dezelfde maskers als bij het volwassen Schemenlaufen en voeren ook dezelfde choreografie uit. ‘Ik vind de kindervariant zelf bijna leuker omdat het zo lief is’, zegt Ewerz. ‘Bovendien is het een goede training, want de meeste jongens gaan op hun zestiende door naar de volwassen optocht.’ Omdat er bij de volwassenen een bovengrens is van circa negenhonderd deelnemers, kunnen jongens alleen doorstromen als er een plek vrijkomt. Daarbij is het gebruikelijk dat zonen hun vaders opvolgen. Als er in de familie geen opvolger is, staan er genoeg gretige mannen klaar die het stokje willen overnemen.

Heksen, Beren & Vogelhandelaars

Schaduwwezens

De precieze betekenis en herkomst van het Schemenlaufen valt niet meer te herleiden, maar mogelijk gaat de traditierijke optocht al terug op heidense en Germaanse gebruiken. Het woord ‘Schemen’ zelf betekent zo veel als schemering of schaduw. Schemenlaufen is dus zoiets als de tocht van ‘schaduwwezens’. Sommige figuren verjagen met hun kabaal boze geesten, anderen symboliseren vruchtbaarheid en de naderende lente of drijven simpelweg de spot met alles en iedereen.

Wie meer over de geschiedenis en de gebruiken wil weten, kan terecht in het mooie Fasnacht Museum in Imst. Hier draait onder andere een 360 graden film met beelden van de optocht vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw tot nu. Door de montage lijk je als bezoeker midden in de Kroas te staan: een goede manier om de sfeer ‘aan den lijve’ te ervaren. Het museum toont met films, dia’s en tekst ook hoe arbeidsintensief het maken van wagens, maskers en kostuums is en heeft bovendien een collectie historische maskers en kostuums. Ewerz: ‘Vroeger waren de kostuums vrij sober en werden ze door meerdere generaties gedragen. Toen de welvaart toenam, werden ze steeds individueler, kleurrijker en luxer. Ook de maskers weerspiegelen de tijd waarin ze zijn gemaakt. Omdat het een levende traditie is, veranderen zulke zaken,  maar de basis is al eeuwenlang ongewijzigd.’

Halve gekken

In de jaren dat het Schemenlaufen of de Buabefåsnåcht plaatsvindt, wordt Imst inmiddels overspoeld door bezoekers. Hoe beter de weersverwachting, hoe meer mensen erop afkomen. Voor de deelnemers maakt het niet uit, zegt Ewerz. ‘Wat voor weer het ook is, wij vertrekken op het afgesproken tijdstip. We doen het niet voor de bezoekers. Tijdens de optocht voel je een enorme vreugde én wil je soms in huilen uitbarsten, want het is net zo fantastisch als vermoeiend. Het is een bijeenkomst voor halve gekken.’
Fasnacht Museum, Streleweg 6 in Imst, fasnacht.at

Maak hier kennis met de hoofdfiguren van het Schemenlaufen.
Bekijk hier een film over het Schemenlaufen in Imst.

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.