Kals

Wandelen in het rijk van de Großglockner

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Kals mit Großglockner © Linder

Aan de ban van de Großglockner kan zich in Kals niemand onttrekken, al is het maar omdat Oostenrijks hoogste berg tijdens een verblijf hier voortdurend prominent in beeld schuift. Wij beginnen onze wandelvakantie met een autorit. Via de 7 kilometer lange Kalser Glocknerstraße in het Ködnitztal rijden we naar het in 2017 geopende bezoekerscentrum Glocknerwinkel op 1900 meter hoogte. Een panoramakamer in dit grote, houten gebouw biedt een groots uitzicht op de Großglockner. Een permanente expositie geeft achtergrondinformatie over de koning van de Oostelijke Alpen én de Big Five die je in zijn rijk kunt tegenkomen: steenbok, gems, adelaar, baardgier en bergmarmot.

Nu is dit uitzichtpunt per auto, motor of bus gemakkelijk bereikbaar. Tot de aanleg van de zigzaggende Glocknerstraße in 1980 was de tocht omhoog alleen weggelegd voor geoefende bergbeklimmers. Hun doel was het Lucknerhaus. Dit traditionele Alpengasthaus en -pension was en is een geliefd uitgangspunt voor de beklimming van de top van de Großglockner. Wij laten het klimmen aan de echte alpinisten over. Vanaf de parkeerplaats bij het Lucknerhaus maken we een rondwandeling zonder noemenswaardig hoogteverloop. De blik rondom dwingt tot bescheidenheid: wat zijn we nietig in vergelijking met de majestueuze bergreuzen .

Tunnel door de kloof

Holzhaus in Kals

Kals am Großglockner (tot 1968 simpelweg Kals) is geen stad of dorp, maar een gemeente die het Kalser Tal en vier zijdalen omvat: Ködnitztal, Dorfertal, Teischnitztal en Lesachtal (niet te verwarren met het gelijknamige dal in Karinthië). Gelegen in het noordoosten van Oost-Tirol, op de grens met Karinthië en het Salzburgerland, ligt Kals grotendeels in het nationale park Hohe Tauern. De met krap 1200 inwoners dunbevolkte gemeente is in het westen, noorden en oosten omgeven door de drieduizenders van Granatspitze-, Glockner- en Schobermassief. Hoogste punt is uiteraard de Großglockner met 3798 meter; laagste punt (760 meter) is de waterkrachtcentrale Kalserkraftwerk aan het begin van het Kalser Tal in het gehucht Unterpeischlach.

Burg

Een ideaal uitgangspunt voor een wandelvakantie is Burg, het meest noordelijke gehucht in het Kalsertal op het snijpunt met het Dorfer- en Teischnitztal. We logeren in wandelhotel Taurerwirt van de familie Rogl. In de vorige eeuw waren zij pioniers bij de ontwikkeling van Kals als wandelgebied en nog steeds bieden ze hun gasten ten minste vier keer per week de mogelijkheid om wandelingen of bergtochten met gids te maken. Vaak is die gids Martin Gratz: echtgenoot van dochter des huizes Christine, gediplomeerd Nature Watch Guide en gepassioneerd bergbeklimmer. Al op z’n 10de stond hij voor het eerst op de top van de Großglockner en nog steeds klimt hij een keer of tien per jaar omhoog.

Tunnel in het Dorfertal

Vandaag staat een wandeling door het Dorfertal op het programma. Met een groepje van tien gasten lopen we met hem langs de bedding van de Dorferbach en door een smalle, in rotsen uitgehouwen tunnel de ruige Dabaklamm in. Allengs wordt de kloof breder en verandert het landschap in een breed almengebied met groene weides, oorspronkelijke almhutten en overal grazende koeien. Uit historische optekeningen is bekend dat het Dorfertal in 1873 nog 56 almhutten telde die in de zomer allemaal werden bewoond door boerenfamilies uit het Kalser Tal. De enige weg vanaf hun boerderijen naar de Dorfer almen voerde over de Mao-alm op 1800 meter en vandaar over een steil en niet ongevaarlijk pad weer naar beneden. De tocht duurde uren, zodat de families noodgedwongen elke lente met huisraad, dieren en kinderen op pad gingen en pas aan het einde van de zomer weer met hun hele hebben en houwen terugkeerden naar hun boerderijen, dan extra zwaar beladen met de hele wintervoorraad hooi, kaas, boter en andere op de alm gemaakte producten. De voetgangerstunnel die ons eerder door de Dabaklamm voerde, tussen 1911 en 1913 uitgehouwen, maakte de tocht al een stuk veiliger. Toen in de jaren vijftig van de vorige eeuw een grotere tunnel werd geboord en boeren met een tractor binnen enkele minuten vanaf de boerderijen in het Kalser Tal de almhutten konden bereiken, luidde dat het einde van de melkverwerking op de almen zelf in. Tegenwoordig grazen de koeien er nog steeds, maar is het dal verder het hele jaar door vrijwel onbewoond.

Kiekeboe

Muziek in de bergen

Terwijl we vanaf de almen de bergen in wandelen, wordt het landschap allengs ruiger, stromen er watervallen langs de rotsen omlaag en glibberen we af en toe van steen tot steen over een gletsjerbeek. Toch is het er ook lieflijk, want overal bloeien alpenbloemen: gele en violette gentiaan, lijsterbessen, meesterwortel, almrozen… Door de grote verrekijker die Martin heeft meegebracht, kunnen we de steenbokken en gemzen die we op de berghellingen spotten dichterbij halen. De blik van bovenaf op de smalle, langgerekte Dabaklamm is imposant. Als Martin dan ook nog zijn trompet tevoorschijn haalt en te midden van al dit natuurschoon begint te spelen, is dat een bijna magisch moment. Na circa anderhalf uur bereiken we het Kalser Tauernhaus, een berghut van de Alpenvereniging op 1755 meter. We bestellen er een Brettljause en een Lumumba, zoals de onder wintersporters bekende warme chocolademelk met slagroom en rum wordt genoemd. Martin vertelt dat het niet veel had gescheeld of het Dorfertal was onder water verdwenen. In 1989 waren er vergevorderde plannen voor een grote waterkrachtcentrale in de Hohe Tauern, aangedreven door het water uit de gletsjerbeken van de omringende dalen.

Martin Gratz

Al dat water zou worden opgevangen in een nieuw te bouwen gigantisch stuwmeer aan het begin van het Dorfertal. De bewoners van Kals, vooral de vrouwen, kwamen in opstand en dwongen samen met de Alpenvereniging en natuurbeschermingsorganisaties een referendum af, met als resultaat dat een grote meerderheid zich tegen het stuwmeer uitsprak. De plannen werden stopgezet en twee jaar later werden de Hohe Tauern een nationaal park. Groene energie is er desalniettemin volop in Kals am Großglockner, dankzij tal van kleine gemeentelijke of private waterkrachtcentrales. ‘Een veel betere oplossing’, aldus Martin. ‘We hebben de natuur behouden en de economische waarde van de hier opgewekte energie blijft in de regio en gaat niet naar de een of andere energiegigant.’

Pallavicini © Wikimedia

Als we die avond terug in het hotel zijn, nodigt Martin ons uit om in een conferentiezaaltje naar de film Mythos Großglockner te kijken, met prachtige zwart-witbeelden van de natuur in de Hohe Tauern in combinatie met historische en eigentijdse filmbeelden.

Onze gids blijkt er zowel als scenarioschrijver, regisseur, componist en acteur aan te hebben meegewerkt. Hij is te zien als Alfred Markgraf von Pallavicini, de man die in 1876 als eerste de vandaag naar hem vernoemde beroemde ijsroute door de noordoostwand van de Großglockner bedwong. Zowel die beklimming als de tragische gebeurtenissen van tien jaar laten worden in Mythos Großglockner gedramatiseerd. Op 26 juni 1886 werd Pallavicini (toen 38 jaar) namelijk bij een beklimming van de Glocknerwand vlak onder de top door slecht weer overvallen. Hij stortte naar beneden en kwam om het leven, net als zijn twee gidsen en een Nederlandse gast en medeklimmer: Hermann Crommelin uit Haarlem, toen 28 jaar en werkzaam als gezantschapssecretaris te Wenen.

De zon tegemoet

De zon tegemoet

De volgende ochtend staan we om half vijf al in de hotelbar, want we gaan met Martin en andere vroegopstaanders de opkomende zon in de bergen tegemoet. In de schemering klimmen we 350 meter omhoog door een bos, langs met rijp en mistflarden bedekte heuvels tot aan de Kerar­alm in de Granatspitzgruppe, volgens Martin een ‘krachtplek’. Bij een kleine berghut, eigendom van Martins oom, drinken we thee uit thermosflessen. Boven ons hoofd zweeft een adelaar. Door de dichte bewolking breekt de opkomende zon heel voorzichtig door, maar de rood-oranje gloed waarop we hadden gehoopt blijft weg. Toch is het hoe dan ook bijzonder om de natuur te horen en zien ontwaken, terwijl Martin weer op zijn trompet speelt en hond Luca, die ons vandaag vergezeld, vrolijk heen en weer rent. We klimmen nog een stuk en worden beloond met een mooi uitzicht op het Glocknermassief en de Schobergroep.

Jachthut

Als we tijdens de afdaling het hotel aan onze voeten zien liggen, kondigt Martin met zijn trompet alvast onze terugkomst aan en eenmaal beneden wacht op het terras een uitgebreid champagneontbijt. Daarna ligt de dag eigenlijk nog voor ons. We besluiten Kals am Großglockner op eigen gelegenheid te verkennen. Dat is goed te doen dankzij de Talrundweg Kals, een bijna twintig kilometer lange rondweg die grotendeels de loop van de Kalserbach volgt en die je in deeletappes kunt afleggen. Vanaf de parkeerplaats in Glor verkennen we etappe 6. In een kwartier tijd wandelen we naar de hangbrug die hier in 2011 over Ködnitzkloof en de wild stromende Ködnizbeek is gebouwd. Aan de andere kant van de licht schommelende brug (55 meter lang, 28 meter boven de kloof) bereiken we via een bospad en langs weides de Kalser Glocknerstraße. We steken over, duiken weer het donkere bos in en stuiten op de in de rotsen uitgehouwen Kapelle zur Rosenkranz­königin en een kruisweg. Na tweeënhalf uur vol nieuwe indrukken zijn we terug bij ons uitgangspunt.

Monument voor alpinisten

Monument

De Großglockner laat ons nog niet los én we hebben trek. Daarom rijden we naar het plaatsje Großdorf. Hier voert een gondellift omhoog naar de Adler Lounge, een modern bergrestaurant op 2.405 meter hoogte. Tijdens een lunch met Frittatensuppe en salade laten we het panorama met glorieus uitzicht op de Großglockner en zestig andere drieduizenders op ons inwerken. Dan wordt het toch tijd om afscheid te nemen. We dalen weer af en rijden naar Ködnitz, de grootste plaats in Kals am Großglockner. In het souterrain van het Kalser Glocknerhaus, waar ook het toerismebureau zit, bekijken we de expositie Im Banne des Großglockners, over onder andere de geschiedenis van de beklimmingen van Oostenrijks hoogste berg. Daarna brengen we een bezoek aan de begraafplaats naast het Glocknerhaus. Hier werd in 1873 een monument voor de ‘Opfer des Großglockners’ opgericht: vijf koperen platen met namen van alpinisten die bij de beklimmingen omkwamen: door een val, bevriezing, lawine of soms ook een hartaanval. Nabij dit historische monument verrees in 2009 een tweede monument: drie vierkante glazen zuilen met teksten over de geschiedenis van de beklimming van Oostenrijks hoogste berg en opnieuw een overzicht van alle alpinisten én toeristen die hier sinds de eerste beklimming om het leven kwamen. Nog elk jaar moeten er nieuwe namen worden bijgeschreven, bijna als een waarschuwing dat het zelfgekozen avontuur in de bergen altijd kan eindigen in een onvrijwillige dood. Op één van de glazen zuilen staat het (vrij vertaald) zo verwoord:

Sommige ongelukken herinneren ons eraan dat bergen geen speelplaats voor roekelozen zijn.
Sommige ongelukken herinneren ons eraan dat we niet in de hand hebben wanneer ons uur gekomen is.
Alle ongelukken op de berg kunnen ons niet beroven van de hoop dat de Grote Barmhartige het laatste woord heeft.

Martin Gratz horen spelen? Bekijk op YouTube hoe hij samen met anderen de in 1881 door de Oost-Tiroolse volkszanger Jakob Gliber gecomponeerde ‘Glocknerjodel’ uitvoert op de top van die berg.

Ga direct naar Tips & Adressen

Kals am Großglockner: 5 dalen

Kals am Großglockner (tot 1968 simpelweg Kals) is geen stad of dorp, maar een gemeente die het Kalser Tal en vier zijdalen omvat. Samen vormen ze als het ware een hand met vijf vingers. Elk van de dalen heeft een eigen charme.

Kalser Tal
Het dichtst bebouwde en bewoonde dal in Kals am Großglockner begint in het dorpje Unterpeischlach – waar de Kalserbach in de Isel stroomt – en loopt vandaar in noordoostelijke richting naar dorp Taurer, waar het in het Dorfertal overgaat. Ködnitz, de grootste plaats, wordt ten onrechte ook wel als Kals am Großglockner aangeduid. De gemeente werkt dat zelf in de hand dankzij het bord ‘Will­kommen in Kals am Großglockner’ tegenover het toerismebureau hier. De Kalserbach stroomt als een schitterend lint door de mooie natuur in het hele dal.

Dorfertal
Het dal voert door de nauwe Dabaklamm en wordt daarna alm-idylle puur dankzij bloeiende alpenweides vol grazende koeien, authentieke almhutten, de Dorferbeek en tal van watervallen. Er zijn wandelwegen op alle hoogtes. Hoe hoger je komt, hoe ruiger het landschap en hoe imposanter het uitzicht over het dal en de kloof.

Ködnitztal
Sinds de aanleg van de Kalser Glocknerstraße is dit het best ontsloten en meest toeristische dal, want iedereen wil wel genieten van het prachtige panorama tijdens de rit omhoog door het Ködnitztal en het imposante uitzicht boven bij het bezoekerscentrum Glocknerwinkel. De Kalser Glocknerstraße is een tolweg. Betalen bij de automatische slagboom. glocknerstrasse.at

Lesachtal
Het meest lieflijke van de vijf dalen, met een flink aantal almen en een bijzonder gevarieerde flora en fauna. De familie Oberlohr van bergboerderij Amraserhof houdt hier bergschapen en weeft tapijten van hun wol. amraserhof.at

Teischnitztal
Vrijwel onbewoond hoogdal aan de voet van de Großglockner. De weg omhoog voert door een lariksbos, soortenrijke bergweides en de botanisch interessante grindoevers van de Teischnitzbeek. Het dal wordt bevolkt door een relatief groot bestand gemzen en steenbokken. Op de Moa-alm (1793) ligt het natuurhotel Mountain Retreat MoaAlm. moaalm.com

Hangbrug bij Glor in het Ködnitztal