Kaiserschützenweg

Historische bergroute

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Uitzicht op Nauders

Terwijl we door het bos omhoogklimmen, wordt het zonlicht weldadig gefilterd door de bomen. Onderweg opent zich telkens weer een indrukwekkend uitzicht over een romantisch alpine landschap met bergen, kloven en rivieren.

We zijn in Nauders in Tirol. Wandelen in dit gebied is niet alleen landschappelijk aantrekkelijk, maar ook historisch interessant. Dat geldt zeker voor de Kaiserschützenweg. Deze in de Eerste Wereldoorlog aangelegde verdedigingslinie voert wandelaars langs relicten uit die oorlog, zoals weergangen, loopgraven, vervallen stellingen en in de rotsen uitgehouwen grotten die soldaten onderdak moesten bieden.

Bouwers waren de Kaiserschützen: bergtroepen uit de Oostenrijks-Hongaarse monarchie met soldaten uit Tirol en Vorarlberg. Zij kwamen tijdens de Eerste Wereldoorlog onder andere tot inzet aan het zuidelijk front, nadat Italië in 1915 de oorlog verklaarde aan Oostenrijk-Hongarije. De Kaiserschützenweg werd aangelegd uit voorzorg: de verdedigingslinie moest een mogelijke Italiaanse inval tegenhouden als het front elders (met name op de berg Ortler) doorbroken zou worden. Tot daadwerkelijke gevechten is het bij Nauders echter nooit gekomen. De Kaiserschützenweg werd gebouwd voor een vijand die wegbleef.

Stille getuigen

Festung Nauders © Tirol Werbung

De entree van de historische wandelweg ligt direct naast de imposante vesting Nauders (2,5 kilometer ten noordwesten van het gelijknamige dorp). Vanaf hier voert een steil pad naar het bergplateau Sellerköpfe, waar de Kaiserschützen hun verdedigingslinie zouden bouwen. Tot 2016 was de weg omhoog (3 kilometer, 500 hoogtemeters) niet meer begaanbaar. Grote delen moesten worden gezekerd met trappen, platforms, touwen en kabels om het voor wandelaars veilig te maken. Wij maken dankbaar gebruik van deze hulpmiddelen en zijn blij dat we geen hoogtevrees hebben. Des te indrukwekkender is het om je voor te stellen hoe moeizaam het pad honderd jaar geleden moet zijn uitgehakt in het rots- en boslandschap. Met de hand of met dynamiet en elektrische boren werden langs de route grotten gemaakt die moesten dienen als voorraadkamers en onderkomens voor de soldaten. Hout, spijkers, zandzakken, balken, cement én oorlogstuig moesten moeizaam omhoog worden getransporteerd. De soldaten zelf zeulden vijftig kilo zware bepakking mee.

Als wij met alleen een dagrugzak buiten adem op de Sellerköpfe aankomen, vallen de stille oorlogsgetuigen hier ons niet eens meteen op. Pas bij nadere beschouwing realiseren we ons dat de groene wal langs de rand van het plateau kunstmatig is en dat achter deze stellingen de loopgraven lagen. Ook een aantal kuilen met daaromheen gestapelde stenen muurtjes herkennen we als resten van loopgraven. Als je het eenmaal ziet, geniet je toch met een wat dubbel gevoel van het weidse panorama over het Tiroler Oberinntal, het Zwitserse Engadingebergte en de Reschenpas tot aan de Ortler in Italië.

Dat we hier zo’n vrij zicht hebben, blijkt eveneens een gevolg van de Eerste Wereldoorlog. Hele bossen werden er op (en op weg naar) het plateau gerooid om de soldaten vrij zicht te bieden op mogelijke vijanden. De gemeente Nauders verzette zich en wilde haar kostbare hout niet voor dat doel ter beschikking stellen. Tenslotte werden ze overgehaald met de belofte dat ze er na de oorlog flink voor zouden worden gecompenseerd. Dat is er nooit van gekomen.

Natuur als vijand

Ook al bereikte het front van de Eerste Wereldoorlog Nauders niet, wandelend over de historische Kaiserschützenweg kun je je toch goed inleven in hoe het er op de slagvelden in de bergen aan toe moet zijn gegaan. Dertig informatieborden langs de route geven inzicht in de geschiedenis van de Kaiserschützen en hun rol tijdens de Eerste Wereldoorlog. Toen de strijd in augustus 1914 losbarstte, werden ze aanvankelijk ingezet aan het Oostfront in onder meer kroonland Galicië op de grens met Rusland. Nadat de zuidgrens van Tirol in 1915 oorlogsgebied werd, moesten de meeste Kaiserschützen terug naar huis om dit front te verdedigen.

Drie jaar lang leverden Italië en Oostenrijk-Hongarije bittere gevechten. Op zo’n drieduizend meter hoogte groeven ze mijngangen en bliezen ze zelfs hele bergtoppen in de lucht. Toch vielen er in de bergen meer slachtoffers door de natuur dan door de gevechten zelf. In de zomer waren soldaten vaak slachtoffer van onweer, blikseminslag en aardverschuivingen, in de winter van lawines, temperaturen tot min 40 graden en metershoge sneeuw die hen dagen- of zelfs wekenlang van de buitenwereld kon afsluiten. Dan moesten ze zien te overleven in hun kleine, beklemmende rotswoningen.

Wanden en daken van deze Kavernes waren bedekt met karton om het ergste vocht te weren. Op de met stro en spaanders bedekte houten bedden konden de soldaten nauwelijks rechtop zitten zonder hun hoofd aan het bovenliggende bed of de uitstekende rotsen te stoten. Ze doodden de tijd met eten, reparatie van kleding, onderkomen en stellingen of het poetsen van de eeuwig roestende geweren.

De vrede tussen Italië en Oostenrijk-Hongarije op 3 november 1918 markeerde ook het einde van de Kaiserschützen. Zo’n twintigduizend mannen van deze bergtroepen (vaak nog kinderen) zijn tussen 1914 en 1918 gesneuveld, omgekomen of vermist. Minstens zo veel kwamen er invalide of pas na jaren gevangenschap weer naar huis. Een bord aan het einde van de Kaiserschützenweg roept wandelaars op hen en alle slachtoffers van oorlog en terreur te gedenken. Eens te meer staan we stil bij het verleden. Juist dat geeft een flinke meerwaarde aan deze gerevitaliseerde wandelroute, zonder afbreuk te doen aan de romantische schoonheid ervan.

Rondwandeling

De Kaiserschützenweg zelf – vanaf de vesting Nauders tot op de Sellesköpfe – is circa drie kilometer lang met een hoogteverschil van vijfhonderd meter. Omdat het pad nogal steil is, wordt wandelaars afgeraden om vanaf de Sellesköpfe weer dezelfde weg terug naar de vesting te nemen. Daarom is de Kaiserschützenweg ingebed in een negen kilometer lange rondwandeling vanaf het dorp Nauders. Je loopt dan eerst vanuit het centrum naar de vesting (het minst interessante stuk, dus je kunt ook een taxi nemen of bij je hotel een lift vragen) en volgt dan een gemarkeerd bospad omhoog naar de Sellesköpfe. Vanaf dit plateau loop je vervolgens over minder steile en op veel plaatsen brede wandelpaden terug naar het uitgangspunt in het dorp. Afhankelijk van de tijd die je neemt om rond te kijken, doe je er vier tot vijf uur over. Een gratis routebeschrijving voor deze middelzware wandeling (die afgeraden wordt met kleine kinderen) is verkrijgbaar bij het toerismebureau in Nauders: Dr. Tschiggfrey-Straße 66, nauders.com

Tip: Neem voldoende water mee, want pas vrijwel aan het einde passeer je op de bergpas Norbertshöhe de enige uitspanning onderweg: Alpengasthof Norbertshöhe

Tip: Een prima overnachtingsadres in Nauders is wellnesshotel Naudererhof

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.