Wandelen

Oorspronkelijk Lungau

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Samson in Tamsweg

Hij is zes meter lang, weegt zo’n honderd kilo en is gekleed als legionair: de reus Samson die zich dansend op walsmuziek door Tamsweg voortbeweegt. Voor hem uit huppelen een mannelijke en vrouwelijke ‘dwerg’ (overigens ter grootte van een gemiddelde mens). Een muziekkapel en mannen, vrouwen en kinderen in klederdracht completeren de optocht.

Zwerge van Mariapfarr

We zitten op een terras aan het marktplein van Tamsweg – hoofdstad van het district Lungau – en zijn getuige van een traditie die al zeker teruggaat tot de 16e eeuw: de Samsonumzug. De reus symboliseert de oudtestamentarische Samson die tegen de Filistijnen streed, met bovenmenselijke krachten in zijn lange haren. Hij werd aanvankelijk (tijdens de barok) naast andere Bijbelse figuren meegedragen in processies op katholieke feestdagen, maar zulke processies werden in de loop van de 18e eeuw vanwege alle pronk en praal door de Salzburger vorstbisschoppen verboden. In Tamsweg omzeilde men dit bevel door de reus te ontdoen van zijn religieuze connotatie en hem een eigen feestje te geven. Dat was in 1798, maar zijn verschijning maakt nog steeds indruk.

Behalve in Tamsweg zijn er nog negen andere plaatsen in de Lungau met eigen Samsons, als sprookjesfiguren uit een tijdloze wereld. De Lungau zelf lijkt een beetje de schone slaapster van de Salzburger Alpen: nog niet helemaal wakker gekust door moderne hectiek. De meest zuidelijke regio van het Salzburgerland heeft diepgewortelde tradities, een oorspronkelijke natuur en veel traditionele architectuur. Het marktplein van Tamsweg wordt geflankeerd door monumentale panden uit de 15de eeuw. Het raadhuis met fraaie gevelbeschildering, Gasthäuser, voormalige handelshuizen, brouwerijen en een klooster… ze stonden hier ook al tijdens de eerste Samsonumzug. Mede daarom komt het evenement zo authentiek over.

Kijk hier naar een filmpje van de Samsonumzug in Tansweg.

Waterschieten Prebersee

Prebersee

De Lungau ligt ingeklemd tussen de Radstädter Tauern in het noorden en de Nockbergen in het zuiden en vormt samen met de Karinthische Nockbergen het grootste UNESCO-biosferenpark van Oostenrijk. Je vindt er een ongerept natuur- en cultuurlandschap met beschermde natuurgebieden enerzijds en kleinschalige, duurzame landbouw anderzijds. Door de ligging op een plateau van gemiddeld 1000 meter hoogte zijn de dalen niet al te diep en de hellingen niet al te steil, oogt de omgeving lieflijk en verlopen wandelingen of fietstochten redelijk ontspannen. Naast geurige naaldbossen, sappig groene alpenweides, dromerige boerendorpen, hooischuurtjes en berghutten vormen de zestig bergmeren in het gebied een bijzondere attractie.

Schietschijven

Wij rijden van Tamsweg naar de Prebersee. Langs en door dit Alpiene ven op 1514 meter is een rondwandeling van ongeveer drie kwartier uitgezet, vanwege de drassigheid deels over houten loopplanken. Op een bosweggetje kruisen pony’s ons pad, langs de waterkant staan bloemetjes in alle kleuren en dansen vlinders. Hoog boven ons troont de huisberg van Tamsweg: de 2740 hoge Preber op de grens van Salzburg en Stiermarken. Her en der mag worden gezwommen en liggen er zonnebaders in het gras. Onze aandacht wordt getrokken door een vlonder met meerdere schietschijven. Het blijkt het decor van het Preberseeschießen. Bij deze jaarlijkse wedstrijd is het de bedoeling dat de kogels vanaf een schietstand aan de overkant op het water worden afgevuurd, daar afketsen en via die omweg de schietschijven raken. Zulke ricochetschoten, normaal gesproken een risico van de schietsport, zijn hier tot kunst verheven. Het is opnieuw zo’n tijdloze Lungauer traditie, voor het eerst gedocumenteerd in 1834!
Rondom de Prebersee zijn er overigens meerdere wandelroutes uitgezet. Geliefd is ook de ongeveer drie uur durende tocht naar de top van de Preber. De auto kan op een van drie Prebersee-parkeerplaatsen staan.

Natuurpark Riedingtal

Schlierersee en -bergtop © TVB Zederhaus

Van de Prebersee rijden we naar het natuurpark Riedingtal in de gemeente Zederhaus, een van de beschermde landschapsgebieden in de Lungau. We kopen een kaartje bij het tolhuisje aan het begin van de bergweg en rijden vervolgens via tal van serpentinebochten naar de Schliereralm op 1500 meter. Verder dan hier mogen personenauto’s het dal niet in. De parkeerplaats ligt direct aan de kristalheldere Schlierersee met daarachter de markante piramidevormige Riedingspitze. Over een grindpad langs het meer en een beek wandelen we naar het uitzichtplatform Brünnwandquellen, waar twee kleine watervallen uit de rots spuiten en loodrecht naar beneden storten. Terug bij de Schliereralm zoeken we een plekje op het zonnige terras en nemen de tijd om het natuurschoon op ons te laten inwerken.

Veel almhutten in het natuurpark zijn bereikbaar met de Tälerbus. Het Naturparkhaus nabij de Schliereralm biedt meer informatie. Ook kun je hier producten van regionale boeren kopen. Voor bezitters van de LungauCard zijn de dagkaart voor de tolweg naar het Riedingtal en het gebruik van de Tälerbus gratis. naturpark-riedingtal.at

Museum Maurerhof

Maurergut

Op onze terugweg vanuit het Riedingtal stoppen we in het charmante plaatsje Zederhaus bij het museum Maurergut: een voormalige, monumentale boerderij van ruim achthonderd jaar oud. De laatste eigenaar was een relatief rijke boer die desondanks zo simpel leefde dat het interieur al minstens honderd jaar ongewijzigd is.

Joseph Baier

We worden rondgeleid door curator Josef Baier, die in zijn jeugd nog als knecht op de boerderij heeft gewerkt. Hij vertelt hoe hard het leven in de Lungau was voordat in 1975 de Tauerntunnel en de Katschbergtunnel werden aangelegd. De regio was toen alleen bereikbaar over de Radstädter Tauernpas vanuit Salzburg en over de Katschberg vanuit Karinthië. Die geïsoleerde ligging, de karige bodems en de ijzige temperaturen in de winter maakten het tot een achtergebleven gebied. Er woonden hier alleen boeren die tot in de jaren vijftig nauwelijks contact hadden met de buitenwereld. “We waren volledig zelfvoorzienend. Kwark en zuurkool waren de belangrijkste levensmiddelen. Hout en hooi voor de dieren werd in de zomer op de almen verzameld en in de winter per slee naar het dal vervoerd. Er werd vlas verbouwd voor linnen en iedere boer hield wel vijftig schapen: vooral voor de wol. Kleding wasten we met de urine die ’s nachts werd verzameld. Volgens een arts die hier ooit een rondleiding volgde, is dat trouwens het gezondste en beste wasmiddel dat er bestaat: het desinfecteert en het kost niets.”

Op de eerste verdieping van de boerderij laat Baier ons de kamer zien waarin hij als knecht sliep. Elk van de zes smalle en korte bedden werd gedeeld door twee mannen. ‘Dat was toen normaal. Ik sliep altijd heerlijk, want we werkten zo hard dat je ogen al dichtvielen voordat je het kussen raakte.’

De ‘maagden’ sliepen op de begane grond en deelden elk bed zelfs met z’n drieën, vertelt hij. ‘Om te voorkomen dat er buitenechtelijke kinderen zouden worden geboren, had elke boerderij indertijd een krakende trap. Ook de tralies voor de vensters op de begane grond moesten vrijers buiten houden. Dat maakte het voor ons natuurlijk extra spannend.’
In de Stube (woonkamer) neemt Baier plaats op het voormalige kippenhok naast de Kachelofen. ‘In officiële documenten werd boeren aangeraden om per oudje één kip te houden. Door dagelijks een ei te eten, zouden ze ondanks hun slechte gebit toch stevige kost binnenkrijgen. Je had die kippen natuurlijk prima in de stal kunnen houden, maar het idee was dat ze in de Stube – waar die oudjes de godganse dag op een stoel zaten – voor afleiding zorgden. Men dacht dus toen al aan hun psychologisch welzijn.’

Priester Valentin Pfeiffenberger

Je zou kunnen zeggen dat de oorspronkelijkheid van de Lungau deels te danken is aan de schrijnende armoede van vroeger. Toen eind jaren zestig ‘de welvaart uitbrak’, aldus Baier, bleven de inwoners hun tradities trouw. Zo vindt in Zederhaus al sinds 1693 het Prangstangen plaats, een jaarlijkse processie waarin metershoge, met bloemen versierde pronkpalen worden meegedragen. Wat eeuwen geleden begon als smeekbede voor een goede oogst en vrijwaring van natuurrampen, heeft de tand des tijds vrijwel ongewijzigd doorstaan.

Een aparte ruimte in het Zederhaus is gewijd aan de markante priester Valentin Pfeiffenberger (1914-2004), ook wel de ‘bisschop van Lungau’ genoemd, die opviel door zijn uiterlijk (met lange haren en uniform) en zijn voorliefde voor gekke gebruiken. Zo reed hij zittend op een ezel voorop tijdens de jaarlijkse palmzondagprocessie in het Thomatal. Vanwege zijn sociale engagement was hij zeer geliefd bij de bevolking.

Rothenwand 20 in Zederhaus, denkmalhof-maurergut.at

Molenweg Zederhaustal

Molens in Zederhaus

Het Zederhaustal wordt ook wel het dal van de molens genoemd, omdat elke boerderij een eigen watermolen langs de beek had voor het malen van graan. Elf van de ooit zeventig molens zijn bewaard gebleven en soms nog in gebruik. Ze zijn verbonden door de zogeheten Mühlenweg. Tijdens rondleidingen (juli-september op woensdag- en zondagmiddag) openen sommige molens hun deuren.
muehlenweg-zederhaus.at

Burcht Mauterndorf

Burcht Mauterndorf

Tegenover de strenge winters in de Lungau staan de warme zomers. Dankzij de ligging op het hoogplateau is het zelfs de zonnigste streek van het Salzburgerland. De zon laat ons inderdaad niet in de steek als wij de volgende dag in St. Michael im Lungau in de Sonnenbahn stappen. Bij het bergstation begint de Sonnenhangweg: een drie kilometer lange wandelroute over een licht glooiend pad langs enkele bergmeren. De weg werd pas in 2018 aangelegd en verbindt sindsdien twee bergliften. Wie in St. Michael met de Sonnenbahn omhooggaat, kan in Mauterndorf met de Grosseckbahn omlaag en omgekeerd: een leuke manier om beide plaatsjes op één dag aan te doen.

Parochiekerk Mauterndorf

We lopen vanaf het dalstation van de Grosseckbahn eerst in een klein half uur naar de majestueuze burcht die als toegangspoort en herkenningsteken boven het plaatsje uittorent. In de Romeinse tijd lag hier al het castellum (fort) ‘In Muris’. In 1235 begonnen de vorstaartsbisschoppen van Salzburg met de bouw van het huidige kasteel dat als zomerresidentie én tolstation langs de handelsroute van noord naar zuid moest dienen. Uit die tijd dateert de huidige naam Mauterndorf (Maut = tol).

Nadat de burcht in 1802 door de bisschoppen werd verlaten, zette het verval in. De ruïne werd in 1894 gekocht en gerestaureerd door de Duitse arts Hermann von Epenstein: peetoom van Hermann Göring (die er vaker te gast was). De burcht is nu eigendom van het Salzburgerland. Er is een landschapsmuseum gevestigd met onder meer aandacht voor het boerenbestaan, religie en tradities in de Lungau. Een expositie in de weertoren belicht het burchtleven in de middeleeuwen. Op de zolder, direct onder het dak, kon de aanstormende vijand dankzij schietgaten relatief veilig worden bespied en aangevallen. Nu bieden deze openingen in de muur een spectaculair uitzicht op de vreedzame natuur.

Huis in Frankische stijl

Aan de voet van de burcht, op tien minuten loopafstand, ligt het schilderachtige Mauterndorf zelf. De bloeitijd van het plaatsje was in de 16de eeuw. Toen de mijnbouw werk en welvaart naar de Lungau bracht, vestigden zich hier rijke handels- en bergbouwfamilies uit Franken (in het Duitse Beieren). Om zich in hun nieuwe Heimat thuis te voelen, bouwden ze huizen in Frankische stijl met voor deze omgeving atypische trapgevels en vaak prachtig versierde façades. De monumentale panden bepalen nog steeds het aanzien van het dorp, waarvan de kern in z’n geheel onder monumentenzorg staat. Op enkele huizen geven zonnewijzers de tijd aan; om ons heen lijkt de tijd eerder stil te hebben gestaan. Dat is goed zo. Laat sprookjesachtig Lungau nog lang en gelukkig zo oorspronkelijk blijven als het nu is.

Burcht Mauterndorf: Markt 27, salzburg-burgen.at, landschaftsmuseum.at