Glamoreus Gastein

Diva van de Alpen

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Glamoreus Bad Gastein

Der Blitz von Kitz: Toni Sailer

Het is 1958. Televisie staat nog in z’n kinderschoenen en voor het eerst wordt live een wereldkampioenschap skiën uitgezonden. Kijkers uit heel de wereld zien hoe de Oostenrijker Toni Sailer (Der Blitz von Kitz) op drie van de vier disciplines de gouden medaille wint. Een gelukkig toeval wil dat de FIS Alpine Skiwereldkampioenschappen – die dan al sinds 1931 worden georganiseerd – dit keer plaatsvinden in Oostenrijk. Ook voor het organiserende Bad Gastein blijkt de live-uitzending goud waard. Vanaf nu staat het plaatsje in het Gasteinerdal (Salzburgerland) bij een internationaal publiek bekend als wintersportlocatie. ‘We kregen als het ware een tweede toeristisch seizoen cadeau’, vertelt Siegfried Moser van het Gasteiner Museum.

Winterse promenades

Promenadeweg naar Böckstein

‘s Zomers wisten toeristen Bad Gastein altijd al te vinden. Vanaf de 16e eeuw kwamen schrijvers, componisten, musici, adel en politici hier naartoe om te kuren in de beroemde thermale baden. Moser: ‘Zo’n badkuur duurde drie à vier weken. Men baadde elke dag, behalve op zondag, en zat dan urenlang in het water. Om de tijd te doden, werd er af en toe een hapje gegeten en speelde men spelletjes, zoals schaak of kaarten.’

Gedenkplaat Franz Schubert

De bloeitijd van het kuurtoerisme was in de 19e eeuw. Iedereen die ertoe deed was er. De Duitse keizer Wilhelm I, staatsman Otto von Bismarck, walskoning Johann Strauss jr., filosoof Arthur Schopenhauer, schrijver Franz Grillparzer… Koning Leopold II van België baarde opzien toen hij in 1901 als eerste gast ooit met de eigen auto de niet ongevaarlijke tocht via de pas over de Hohe Tauern naar het dal maakte. Vaste bezoekers waren ook het Oostenrijkse keizerpaar Franz Josef I en Elisabeth. Moser: ‘Met name Sisi was verliefd op onze bergen. Ze maakte lange wandelingen en pittige bergtochten.’

Kaiser Franz Joseph en keizerin Elisabeth in Bad Gastein

Het Gasteinerdal had altijd meer gasten dan inwoners, maar kampte tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (toen het nog jarenlang in de Amerikaanse bezettingszone lag) met flink dalende bezoekersaantallen. Nadat het werd ontdekt als wintersportoord herleefde het toerisme. De infrastructuur werkte mee. Zo is het aan de beau monde van weleer te danken dat je tegenwoordig misschien wel nergens zo mooi en makkelijk kunt winterwandelen als in dit dal. Overal vind je brede, vlakke panorama-promenades. Ze werden in vorige eeuwen aangelegd voor de nobele kuurgasten, van wie immers niet kon worden verwacht dat ze zich al te veel inspanden tijdens hun dagelijks wandelingetje.

Elisabethpromenade

Nu zijn de paden ’s winters zo geprepareerd dat je met gewone winterschoenen niet in de sneeuw wegzakt. Wie wil kan zelfs wandelend van Bad Gastein naar Dorfgastein aan de andere kant van het dal. Of langlaufend, want ook veel loipen lopen parallel aan de voetpaden. Pauzes inlassen is geen probleem: Onderweg kom je altijd wel een Gasthaus tegen. Wij lopen in Bad Gastein over de Kaiserin Elisabeth Promenade langs de beek Gasteiner Ache. Dankzij de winterkou zijn bruggetjes, bomen, hekken en kapelletjes fraai gedecoreerd met ijspegels. De opgehoopte sneeuw langs het pad vormt imponerend grote ijskristallen. De stilte, de witheid en het uitzicht op de bergwereld rondom… dit is pure ontspanning.

Diva van de Alpen

Bevroren waterval boven het centrum van Bad Gastein

Niet alleen het winterwandelaanbod in het Gasteinerdal is uniek. Vooral Bad Gastein (4000 inwoners), de meest zuidelijke plaats, lijkt in niets op een gemiddeld Alpendorp. Het centrum ligt rondom een waterval die ’s winter bevriest en dan grillige ijsformaties vormt. De hoog in de lucht reikende Grand Hotels en villa’s langs de bergwand imponeren met hun prachtige belle époque-architectuur: alweer zo’n erfenis van de nobele kuurgasten, hun dikke portemonnees en hun hang naar luxe. Het maakt Bad Gastein glamorous: een heuse diva van de Alpen.

De laatste jaren lijkt er zelfs sprake van een Renaissance. De oude glans trekt meer en meer moderne creatieve geesten aan. Zoals de Berlijnse Olaf Krohne.

Bevroren waterval onder het centrum van Bad Gastein

Hij is al verliefd op Bad Gastein sinds hij er in 1983 als achtjarig jochie voor het eerst met zijn ouders vakantie vierde. Na eerder hotels en restaurants te hebben gerund in Hamburg en Kopenhagen, nam hij in 2003 hotel Regina in het centrum van Bad Gastein over. Bij de verbouwing liet hij het oude parket, de minibioscoop en de jaren zeventig-wandtegels in de badkamers bewust intact en combineerde dit alles smaakvol met luxe materialen. Het geheel oogt als de nonchalante chic die je eerder verwacht in een metropool dan in een bergdorp. Krohne: ‘Ik wilde het hippe en culturele van de grote stad naar de bergen brengen. Dat kan eigenlijk alleen in Bad Gastein, de meest urbane plek in de Alpen op loopafstand van de bergen.’

Hotel Regina

Zijn doelgroep omschrijft hij als niet-traditioneel, open-minded en met een hang naar luxe. Opdat de juiste scene de plaats zou ontdekken, organiseerde hij samen met zijn partner Jason Houzer in het begin grote feesten voor vrienden en kennissen uit Berlijn, München en Kopenhagen. Krohne: ‘Toen ik hier kwam, verkeerde Bad Gastein in een Doornroosjeslaap. Wij wilden het wakker kussen.’

Café Kraftwerk aan de voet van de waterval

Hij is niet de enige. Niet alleen zijn er de laatste jaren meerdere boetiekhotels ontstaan, ook het horeca-aanbod is gepimpt met vernieuwende concepten. In de oude waterkrachtcentrale, een beschermd monument uit 1914, werd mei 2016 café Kraftwerk geopend. Binnen zit je tussen de stilgelegde turbines op kleurig jarenzestig-meubilair. Vanaf het terras aan de voet van de waterval kijk je uit over het centrum.

Interieur café Kraftwerk

Je zou kunnen zeggen dat in Bad Gastein oude gloriedagen herleven. De traditierijke hotels, waar o.a. Franz Joseph en Elisabeth overnachten, zoals het Badeschloss naast de waterval, die jarenlang leeg stonden, worden nu allemaal gerenoveerd. Slechts een van de panden, het congresgebouw uit 1975, is volgens veel Gasteiner én gasten een bouwzonde. De betonnen kolos is ontworpen door de indertijd beroemde architect Gerhard Garstenauer en bekroond met een architectuurprijs, maar verdient desondanks volgens vrijwel niemand een schoonheidsprijs. Toch zou het pand in handen van een creatieve, visionaire ondernemer een interessant tweede leven kunnen krijgen. Doodzonde dat het nu verlaten ligt te vervallen.

Stadstrand

Rossalm

Skiërs komen in het Gasteinerdal volop aan hun trekken. De drie gemeenten (Bad Gastein, Bad Hofgastein en Dorfgastein) bieden elk direct toegang tot de pistes via skiliften aan de dorpsrand. Met 203 pistekilometers vind je hier een van de grotere skigebieden van Oostenrijk, met deels pittige afdalingen. Toch is het opnieuw vooral de eigentijdse horeca naast de pistes die een wintersportvakantie hier net even anders maakt. Bij het dalstation van de Stubnerkogellift in Bad Gastein lunchen we in café-restaurant Rossalm, dat met z’n basic-moderne inrichting wel iets van een stadsstrand-etablissement heeft.

Schmaranzbräu

Of neem Gasthaus Schmaranzbräu in Bad Hofgastein. Bij binnenkomst oogt alles knus maar eenvoudig, met een paar zitjes, een grote houten aanschuiftafel en een gordijn dat vanwege de tocht tussen restaurant en toiletruimte hangt. Maar dan zie je door een venster in het restaurant het brouwhuis waar heerlijke biologische huisbieren worden gemaakt. Op de menukaart lees je dat het vlees uit de eigen slachterij komt en bovendien boven het open vuur wordt bereid. Toch weer net even anders…

Ontbijten in de kogel van Gerhard Garstenauer

Sportgastein aan het einde van het Gasteinerdal is weer een heel ander skigebied. Het is vooral geliefd bij echte sportievelingen vanwege de vele off piste-mogelijkheden. Toch kun je zelfs hier – waar geen huis te bekennen is – een culinaire piek beleven. Vanaf het bergstation van de Goldbergbahn vertrekt een keer per week om 8 uur een wandeling met gids naar de top van de Kreuzkogel, met 2700 meter het hoogste punt in het gebied. Daarna geniet je iets verderop van een uitgebreid gourmetontbijt in een futuristische ‘kogel’ uit glas en aluminium, alweer een ontwerp van Gerhard Garstenauer (die van het congresgebouw), maar dit keer juist spannend en niet omstreden. Terwijl onze jonge, vlotte gastheren sekt inschenken en eieren bakken op een primitief gaspitje en ons mini-restaurant aardig meedeint op hun voetstappen, genieten we met volle teugen van het uitzicht op zo’n driehonderd witte bergtoppen rondom.

Elisabethstollen

Ingang Elisabethstollen

Terug naar het water dat het Gasteinerdal groot heeft gemaakt. Elk kuurhotel in Bad Gastein heeft naast de gewone waterleiding nog twee leidingen voor thermaal bronwater: één voor warm water op brontemperatuur (zo’n 45 graden), de andere voor tot 20 graden afgekoeld water. ‘Dat water kwam vroeger op allerlei willekeurige plekken tevoorschijn’, vertelt museumman Siegfried Moser. ‘Dan zag je de warme damp uit de bergwand komen. Onder invloed van aardverschuivingen zocht het water telkens weer een andere weg. In 1700 is het zelfs voorgekomen dat er wekenlang helemaal geen thermaal water was. Daarom zijn er uiteindelijk mijngangen gegraven om het water te reguleren en direct bij de diverse bronnen uit de rotsen te winnen. Dat heeft als bijkomend voordeel dat er geen oppervlaktewater meer bij kan.’

In de Elisabethstollen

In totaal heeft Bad Gastein nu vijftien bronnen via mijngangen ontsloten. In een ervan – de Elisabethstollen – kun je een rondleiding krijgen, wat gezien de aangename temperatuur binnen een echte aanrader is op een koude winterdag. Het water uit die Elisabethbron loopt via een enorme pijpleiding naar Bad Hofgastein. Het tweede kuuroord in het Gasteinertal was vroeger mijnbouwgebied, vertelt Moser. ‘Vanaf de Middeleeuwen was het zelfs hét centrum van de Europese goudwinning. Toen die inkomstenbron na de sluiting van de mijnen rond 1750 wegviel, wilde men graag meeliften op het toerisme in Bad Gastein. Men diende bij de keizer – die eigenaar was van de bronnen – een verzoek in om thermaal water vanuit Bad Gastein naar Hofgastein te mogen leiden. In 1828 kregen ze eindelijk toestemming van Ferdinand I. Wel moesten ze het kostbare leidingensysteem zelf aanleggen en ook nog eens financieel bijdragen aan de sanering van de Elisabethbron. Dat was wel een domper. Ze hadden gehoopt dat de keizer wat royaler zou zijn.’

Kuurpark in Bad Hofgastein

Niettemin zetten ze door. Het oorspronkelijke kuurbad in Bad Hofgastein is in de afgelopen eeuwen uitgegroeid tot een moderne spa in een groot kuurpark. Alle grote hotels in het plaatsje hebben een ondergrondse verbinding met deze Alpentherme (Senator-Wilhelm-Wilfling-Platz 1) zodat gasten in hun badjas heen en weer kunnen lopen.
Bad Gastein heeft uiteraard z’n eigen kuurbad annex wellnesscentrum (Bahnhofplatz 5). Omdat onze spieren na een paar dagen wintersport wel toe zijn aan een warm bad, zoeken we deze Felsentherme met een in de rotswand geïntegreerd zwembad op. De betonnen façade verraadt opnieuw de hand van architect Gerhard Garstenauer. Niet erg mooi, vinden we, maar het dakterras is wel een echte attractie . Hier kijken we vanuit het buitenbad en de panoramasauna’s uit over de pistes en zien we de zon ondergaan achter de Gasteiner bergwereld. Het heeft iets magisch én decadents. Een waardig afscheid van dit charmante dal, dat na een roemrijk verleden steeds meer in hernieuwde glans straalt.

Lees hier meer over de duizendjarige geschiedenis van het Gasteinertal met tips voor leuke uitstapjes.