Schärding

Barokstad aan de Inn

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Silberzeile

Oostenrijks mooiste barokke plein, steegjes, fraaie doorkijkjes, een promenade langs de Inn, een stadsbrouwerij, veel groen en altijd wat te doen… In vergelijking met andere historische stadjes heeft Schärding in Opper-Oostenrijk relatief veel te bieden. Door de ligging pal aan de Oostenrijks-Beierse grens is het sowieso een ideale tussenstop richting Wenen en verder, maar ook een langer verblijf hier loont alleszins.

Cafés en terrassen

Blikvanger van het vijfduizend inwoners tellende stadje is de Silberzeile aan de noordoostkant van de Oberer Stadtplatz: een wereldwijd unieke rij van 17 aaneengesloten bontgekleurde stadswoningen met barokke klokgevels. ‘Silber’ verwijst naar de vele zilverlingen in de zakken van de immens rijke kooplieden die de huizen lieten bouwen in de tijd dat de Inn een belangrijke handelsroute was, met Schärding als centraal overslagpunt. Platbodems brachten over de rivier zout (het witte goud) uit Hallein naar de stad. Deze Salzplätten werden gelost langs de kade en dan via het Wassertor naar de markt gebracht om verder te worden verhandeld of te worden geruild tegen bijvoorbeeld specerijen, glas, wijn en kostbare stoffen die vanuit de Italiaanse havens over land naar Schärding kwamen.

Dankzij de levendige handel bloeide ook het gildewezen; de pastelkleurige façades aan de pleinen en in de zijstraten gaan terug op middeleeuwse gilde­kleuren en geven aan welk handwerk in welk pand was gevestigd: blauw voor bakkers, rood voor slagerijen, bruin voor leerlooiers en -ververs, geel en groen voor respectievelijk bier- en wijngasthuizen. Sinds 2016, toen Schärding 700 jaar stadsrechten vierde, stralen ze in vers gerestaureerde glans. Ze worden bovendien nauwelijks ontsierd door gevelreclame, want die mag alleen op de benedenverdieping worden aangebracht en niet hoger zijn dan 40 centimeter.

Twistappel

Linzertor

In de meeste panden aan de driehoekige Oberer en Unterer Stadtplatz zijn tegenwoordig winkels, cafés en restaurants gevestigd. ’s Zomers zit je hier heerlijk op een van de vele terrasjes. Wie de parkeerstroken wegdenkt, waant zich in de coulisse van een historisch kostuumdrama, zeker als de huizen ’s avonds met bodemschijnwerpers sfeervol worden verlicht.

Schärding maakte aanvankelijk deel uit van Beieren en werd al in 804 als ‘Scardinga’ genoemd in een Passauer oorkonde. De naam evolueerde in de loop der tijd via Scardingen, Schardingen, Scharding naar uiteindelijk Schärding. In 1316 was het boerendorp aan de rivier zo sterk gegroeid dat het werd verheven tot Landesfürstliche Beirische Stadt, inclusief alle stadsrechten van dien.

Geboortehuis Rupert-Ignaz-Mayr

Heersers kwamen en gingen en één van hen – hertog Albrecht van Beieren-Straubing – had in 1357 dringend geld nodig voor uitbreiding van zijn strijdkrachten. Daarom verpachtte hij Schärding voor 20.000 Goldgulden aan de hertogen van Oostenrijk. Het stadje werd vervolgens een twistappel in de machtsstrijd die Beieren en Oostenrijk voerden om de heerschappij over Tirol. Pas toen Beieren bij de Vrede van Schärding in 1369 afzag van financiële compensatie voor het afstaan van delen van Tirol, kwam Schärding terug naar Beieren en kon de economie opbloeien.

Wie er nu over de pleinen en door de smalle straten slentert, kan zich goed voorstellen hoe welvarend de stad ooit was. Een van de mooiste barokpanden überhaupt is het geboortehuis van de componist Rupert-Ignaz-Mayr aan de Unterer Stadtplatz. Behalve de groene kleur verraadt ook het gedetailleerde stucwerk met wijntrossen en -ranken, dat hier vroeger een wijngasthuis was gevestigd. Let bij een rondwandeling ook op het enige barokpand met originele renaissance-fresco’s (Oberer Stadtplatz 44), het raadhuis (Unterer Stadtplatz 1) met op de gevel het stadswapen en de gotische poort van de voormalige hospitaalkerk (nu Stadthotel) in de Kirchgasse.

Bier en Bums’n

Biergarten van Bums’n

Dankzij het vele volk dat Schärding aandeed – schippers, knechten, handwerkers, kooplui – floreerde ook de gastronomie. Er waren alleen al veertien Braugasthäuser. Iets van de sfeer van toen proef je nu nog in het enige overgebleven Braugasthaus van brouwerij Baumgartner: het rustieke, gezellige zur Bums’n – trefpunt van jong en oud. De naam werkt bij menigeen op de lachspieren, maar moet niet letterlijk worden vertaald. Hij dateert uit de tijd dat vaten bier nog met paard en wagen werden geleverd en dan via de schuin aflopende gang naar binnen rolden tot ze tegen de toog bonsden (bums’n) en zo tot stilstand kwamen.

In het restaurant  komt tegenwoordig iedereen: studenten en kunstenaars, families en zakenlieden. Zonder een bezoek aan zur Bums’n is je verblijf in Schärding niet compleet. In de zomer zijn de tafeltjes in de binnentuin met grote kastanjeboom erg gewild. Het eten is lekker, ongecompliceerd en betaalbaar, met naast klassieke Oostenrijkse gerechten altijd een seizoenkaart en vegetarische opties. Proef vooral het uitstekende (donkere) huisbier. Denisgasse 8, bumsn.at; brauerei-baumgartner.at

Buskruit en brand

Ligging aan de rivier Inn

Door de ligging aan de Inn had Schärding al vroeg een strategische functie. Aan het einde van de 12de eeuw lieten de Beierse graven van Formbach daarom Schloß Schärding bouwen: een militaire burcht met als hoofdtaak het controleren van het scheepsverkeer over de Inn en het innen van tolgelden. Tussen 1429 en 1436 werd de burcht vergroot en verstevigd door hertog Ludwig VII van Beieren. Die liet bovendien een stadsmuur met vier torens en poorten aanleggen.

Stadsmuseum Heimathaus

Van dit verdedigingswerk staat nog steeds 1650 meter overeind. Het huidige Linzer Tor (de toegang tot de Oberer Stadtplatz) werd bewoond door de torenwachter. In het Schlosstor – de voormalige woning van de burchtbewaker – is nu het museum Heimathaus gevestigd. Het Wassertor vormt de toegang tot de stad vanaf de kade. Hier  moesten invoerrechten worden betaald voor de aangevoerde goederen. Het balkon dwars op deze lage, boogvormige poort diende als schandpaal om misdadigers te kijk te stellen. Nu voert de poort je vanuit het centrum naar de Innlände: de oeverpromenade langs de stadsmuur en de daar tegenaan gebouwde huizen.

Eeuwenoude brugpijlers

Tegenover het Wassertor staat op een eiland in de Inn een voormalig waterslot, later in gebruik als klooster en (tot op heden) school. Het ligt op Duits grondgebied en is bereikbaar door de Alte Innbrücke (met granieten pijlers uit 1310) over te steken en vandaar via een tweede brug naar het eiland te lopen. Tijdens de oversteek passeer je ongemerkt de Duits-0ostenrijkse grens – ergens in het midden van de Inn.

Vanaf de Duitse oever heb je een prachtige panoramablik op het ommuurde Schärding: zo ongeveer moet het er honderden jaren geleden ook hebben uitgezien (panoramafoto bovenaan). Alleen de ooit zo machtige burcht ontbreekt in het plaatje. Ze ging in vlammen op tijdens een noodlottige stadsbrand uit 1724. Toen tijdens een processie op Sacramentsdag zoals gebruikelijk saluutschoten werden afgevuurd, belandden enkele gloeiende vuurtongen via een openstaand zolderraam in vaten illegaal opgeslagen buskruit. De boel ontplofte en vloog in brand. Aangewakkerd door een sterke oostenwind verspreidde de vlammenzee zich razendsnel. Behalve de burcht brandden ook 39 huizen én zelfs het waterslot op het eiland af. Gelukkig was er genoeg geld om alles weer snel op te bouwen – met uitzondering van de burcht die toen al geen strategische functie meer had.

Wasserschloss

Gedempte gracht

Gereconstrueerde bron

Het voormalige kasteelterrein is sinds 1895 een park met kleine baroktuin. Van de burcht zelf resteren enkele muren, de (gedempte) slotgracht en het Schlosstor. In 2003 werd bovendien de voormalige kasteelbron herontdekt en gereconstrueerd. Dat men wist hoe die bron er indertijd uitzag, is te danken aan een drama dat zich hier op 26 januari 1499 afspeelde. De 11-jarige dochter van burchtbeheerder Ritter Bernhard von Seyboltstorf viel bij het spelen in de 26 meter diepe put, maar werd uiteindelijk gered door een knecht die aan een touw naar beneden klom. Uit dankbaarheid liet de buchtbeheerder een votiefbeeld schilderen waarop de gebeurtenis (en dus ook de originele bron) gedetailleerd is vastgelegd. Naast de gereconstrueerde bron hangt een kopie; het origineel is te zien in het museum Heimathaus.

Ludwig VII van Beieren liet zijn verdiensten voor de stad overigens ook vastleggen. Een gedenksteen in de parochiekerk St. Georg vermeldt wat hij allemaal heeft gebouwd, maar niet hoe hij zijn bouwdrift financierde. Het kwam erop neer dat hij langs de Inn illegale tolpunten oprichtte en schepen op de Donau tussen Passau en Linz liet overvallen en plunderen. Zijn conflict hierover met de bisschop van Passau leidde uiteindelijk zelfs tot zijn excommunicatie.

Overstromingen

Wassertor

De ligging aan de Inn bracht niet alleen voorspoed. Bij het Wassertor getuigen talrijke hoogwatermarkeringen van overstromingen. De meest dramatische was die van 1598, toen het water tot aan de tweede verdieping van de huizen langs de kade steeg. De meest recente overstroming was op 3 juni 2013.

Rondvaartboot voor het waterslot

Met maatregelen als in de grond verzonken nood-kademuren kan de schade tegenwoordig worden beperkt, maar het overstromingsgevaar is nooit helemaal weg. Tijdens een boottocht door het Untere Inntal van Schärding naar Passau wordt duidelijk waarom. Is de Inn bij Schärding nog 250 meter breed, na circa vijf kilometer wordt het water door de enorme granietrotsen langs de oevers samengeperst tot slechts 60 meter. Die versmalling zorgt ervoor dat grote watermassa’s niet snel genoeg afgevoerd kunnen worden. Nu vaar je tijdens een boottocht ontspannen door een wild romantisch natuurgebied met bossen, eilandjes, kleine dorpjes en lieflijke kasteeltjes op beide oevers. Voor de middeleeuwse zoutschepen was de route levensgevaarlijk dankzij verraderlijke stroomversnellingen, draaikolken en rotsen in het water. Een scheepskruis vlak voor Passau herinnert aan de vele schippers en handelaren die hier zijn verdronken. Pas na de bouw van een reeks waterkrachtcentrales vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw is de rivier tot rust gekomen, maar door het ontbreken van sluizen is er sindsdien ook geen doorgaande scheepvaart meer mogelijk en kunnen boten alleen tussen twee centrales pendelen. Vlak voor Passau, bij de waterkrachtcentrale Ingling, maken de rondvaartboten dan ook noodgedwongen rechtsomkeer en varen ze terug naar het vertrekpunt nabij de waterkrachtcentrale van Schärding-Neuhaus.

Grensstad

Stadswapen

Tussen 1369 en 1779 hoorde Schärding ononderbroken bij Beieren, tot het Verdrag van Teschen een einde maakte aan de Beierse Successieoorlog en het Innviertel inclusief Schärding aan de Oostenrijkse Habsburgers werd toegewezen. Uit die tijd dateert het huidige stadswapen: Aan de onderkant een witte schaar in een blauw vlak; aan de bovenkant een vlak met een zwart-geel schaakpatroon en een vlak met witte en rode strepen. De schaar dateert nog uit de tijd dat Schärding stadsrechten verwierf (en dus een wapen moest krijgen). In die tijd vond er rondom de stad intensieve schapenteelt plaats en waren er zeker acht linnenweverijen waar doekmakers werkten. De schaar verwijst naar dit ambacht. De blauwwitte kleurstelling is een verwijzing naar het langdurige Beierse verleden De bovenkant van het stadswapen is van recenter datum. Aanvankelijk was hier het wapen van Beieren afgebeeld, maar toen Schärding in 1779 aan Oostenrijk werd afgestaan moest er iets nieuws worden bedacht. Dat werden de zwart-gele kleuren van de Habsburgse dynastie én de rood-wit-rode Oostenrijkse staatskleuren.

Voormalig stadswapen

Na het Verdrag van Teschen braken er voor Schärding roerige tijden aan. Tijdens de Napoleontische oorlogen werd de stad op 26 april 1809 vanaf de Beierse Inn-oever door Franse troepen met kanonnen onder vuur genomen, waarbij 158 van de 200 huizen en alle kerken werden vernietigd. Bij de Parijse vrede van 1810 keerde Schärding terug naar Beieren, maar niet voor lang. Na de val van Napoleon belegden de overwinnende mogendheden in 1814-1815 het Weense congres, waar onder meer de naoorlogse grenzen werden vastgelegd. Schärding viel opnieuw toe aan de Habsburgers en is sindsdien een Oostenrijkse grensstad, door douane- en tolgrenzen lange tijd afgesloten van het vroegere Duitse achterland. De economie van de in puin gelegde stad kwam tot stilstand. Omdat de zouthandel in Oostenrijk staatsmonopolie was, viel de belangrijkste bron van inkomsten weg. Door de aanleg van spoorwegen verloor de Inn bovendien haar betekenis als verkeersader. Hoewel de parochiekerk St. Georg in 1814 opnieuw uit de grond werd gestampt, kon er door geldgebrek verder nauwelijks meer worden gebouwd. Achteraf een zegen, want daardoor gingen in de eeuwen erna alle architectuurtrends aan Schär­ding voorbij en werd het resterende barokke stadsbeeld, nu de belangrijkste toeristische trekpleister, nooit  verstoord.

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.