Stedentrip

Linz: Hotspot aan de Donau

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Ars Electronica Center

Dat waarvan veel plaatsen alleen maar durven dromen, is Linz gelukt. De vroeger zo grauwe industriestad aan de Donau is een moderne en erg dynamische cultuurstad geworden. Was het oude imago Linz Stinkt, nu wordt de hoofdstad van Opper-Oostenrijk al het nieuwe Berlijn genoemd, dankzij de hoge levenskwaliteit, de eigentijdse cultuurscène én de drang om te blijven vernieuwen.

‘Belangrijk voor het huidige Linz is dat het geen geschiedenis van betekenis heeft’, aldus stadsgids Sebastian Frankenberger. ‘Net als de meeste steden langs de Donau werd Linz door de Romeinen gesticht als de handelspost Lentia, maar in het Oostenrijkse rijk hebben we nooit een rol van betekenis gespeeld. Keizer Friedrich III heeft weliswaar tot 1493 in de door hem tot kasteel omgebouwde burcht geresideerd, maar de Habsburgers die hem opvolgden, hadden niets met Linz. Ze kwamen hier alleen naartoe als ze Wenen tijdens de Turkse belegeringen moesten ontvluchten. In veel andere Oostenrijkse steden kun je geen steen verplaatsen zonder dat je met monumentenzorg te maken krijgt. Dat kan verlammend werken en vernieuwing in de weg staan. In Linz hoeven we niet telkens in discussie over het conserveren van het verleden. Daardoor kan de stad zich ongelooflijk dynamisch ontwikkelen.’

Graffiti in haven

Lentos

Linz is altijd nog Oostenrijks belangrijkste industriële centrum, maar grauw en vervuild is het er al lang niet meer. Mede dankzij de inspanningen van staalgigant Voestalpine om duurzaam te produceren, is het tegenwoordig zelfs een van de schoonste industriesteden van Europa. De vroeger belangrijke tabaksindustrie is helemaal verdwenen. De voormalige Tabakfabriek, een monumentaal architectuurjuweel uit de jaren dertig, biedt nu plaats aan een duizendtal ondernemers en startups in met name de creatieve sector. De betonnen binnenplaats werd een groene urbane oase. Ook dankzij tal van exposities, evenementen en gastronomie is hier een nieuwe, dynamische wijk ontstaan, waar je ook rondleidingen kunt boeken. Het is slechts één voorbeeld van veranderend Linz. Er gebeurt tegenwoordig zo veel, dat je nauwelijks weet waar te beginnen. Echte blikvangers zijn de twee ‘glazen’ musea op de oevers aan weerzijden van de Donau: het Ars Electronica Center (‘museum van de toekomst’, over de invloed van technologie en digitale kunst op ons dagelijks leven) en het Lentos (museum voor moderne kunst). Hun ’s avonds en ’s nachts met fluorescerende kleuren verlichte gevels zijn na zonsondergang al van verre zichtbaar, als romantische bakens langs de Donau.

Forum Metall

In het Donaupark naast het Lentos Museum lokt een wandeling door het sculpturenpark Forum Metall, met abstracte werken van internationale kunstenaars uit de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw, allemaal gemaakt van ijzer, staal en aluminium. In september vindt hier telkens het spannende (gratis toegankelijke) openluchtfestival Klangwolke plaats. Dan verandert anderhalve kilometer Donauoever dankzij gigantische luidsprekers in een concertzaal en wordt ’s avonds de Visualisierte Klangwolke opgevoerd, een multimediaal spektakel met theater op boten die over de Donau varen, eigentijdse muziek, vuurwerk, lasershow en videoprojecties.

Graffiti in de haven

Ook spannend: een Donau-rondvaart vanaf de aanlegsteiger bij het Lentos kunstmuseum (Untere Donaulände 1). Je komt dan onder andere langs de Mural Harbor: wat in 2012 begon met één wandschildering op een van de bedrijfsgebouwen in de haven, is uitgegroeid tot een grote outdoor graffiti-galerie met deels reusachtige wandschilderingen en sculpturen van meer dan honderd internationale kunstenaars, onder wie de beroemde Banksy.

Parcours op daken

Höhenrausch, met links de installatie ‘Flying Ship’van de Russische kunstenaar Alexander Ponomarev.

Een flinke impuls kreeg eigentijds Linz toen het in 2009 Culturele Hoofdstad van Europa was. Het OÖ Kulturquartier, een gebouwencomplex in de binnenstad (OK Platz 1), werd voor die gelegenheid omgetoverd tot een cultureel centrum met op het dak de expositie Höhenrausch, een parcours langs vaak spectaculaire installaties over een wandelpad met trapjes en bruggetjes (onder andere door de klokkentoren van de Urselinenkerk) hoog boven de daken van Linz. Deze eerder niet toegankelijke locatie bood nu plots een weids uitzicht over stad en omgeving. Het bleek zo’n succes, dat er er nog ruim tien jaar lang (tot 2021) elke zomer een nieuwe expositie werd georganiseerd.

Het Schlossmuseum vanaf de Donau

Een blijvende herinneringen aan Linz als Culturele Hoofdstad biedt het renaissance Schlossmuseum in de voormalige vluchtburcht van de Habsburgers. Het complex werd in 2009 uitgebreid met een moderne vleugel van glas en staal, ter vervanging van een in 1800 afgebrand historisch deel van het kasteel. De nieuwbouw vormt nu een spannend contrast met de historische muren.

Zelfs het bisdom Linz droeg z’n steentje bij. In 2009 werd in de toren van de Linzer Maria­dom (Herrenstraße 26) een kamer ingericht voor een ‘kluizenaar’. Sindsdien kan iedereen die dat wil hier een tijdlang in retraite. Wie de 395 treden naar de eenzaamheid neemt (vaak kunstenaars), eet maaltijden uit de bisschoppelijke keuken en houdt alle ervaringen bij in een dagboek dat nu al tien jaar van kluizenaar op kluizenaar wordt doorgegeven. Lees er hier meer over.

In de neogotische kathedraal zelf valt het moderne altaar op. Het is gemaakt van Jura Marmer, een 150 miljoen jaar oude kalksteen uit de Fränkische Jura (Beieren, Duitsland) die zo rijk is aan fossielen dat hij zich net zo glad laat polijsten als marmer. Ook de kleurrijke kleurrijke glas-in-loodramen zijn bezienswaardig. De oudste vensters tonen scènes uit de stadsgeschiedenis. De moderne abstracte vensters dateren uit de jaren negentig en zijn ontworpen met hulp van computertechnologie.

Dorp in stad

Hauptplatz

Alle moderniteit in Linz vindt haar architectonische tegenhanger in de historische binnenstad. Langs de Hauptplatz, een van de grootste omsloten pleinen van Oostenrijk, staan fraaie renaissance- en barokpanden in pasteltinten. Stadsgids Sebastian Frankenberger noemt het de ‘balzaal’ van Linz, met het Altes Rathaus (Hauptplatz 1) als dé plek waar de schandalen worden geboren (‘want die horen bij elk bal’). Vanaf het balkon van dit pand zegende paus Pius VI – op doorreis van Wenen naar München – in 1782 de toegestroomde menigte. In 1938, nog voor de Anschluss, hield Adolf Hitler hier zijn eerste toespraak als Duitse rijkskanselier op Oostenrijkse bodem: het begin van een zwarte bladzijde in de Linzer geschiedenis. De laatste beroemdheid die er werd toegejuicht, kosmonaut Juri Gagarin (de eerste mens in de ruimte) stond in 1962 op hetzelfde balkon. Nog steeds vormen de Hauptplatz en de omliggende winkelstraten het kloppende hart van de stad. In de zomer zitten de vele terrasjes langs de rand gezellig vol en elk weekend is er wel een evenement. Opvallend is het grote aantal jongeren in de stad, veelal (internationale) studenten van de kunstuniversiteit en het Bruckner Conservatorium.

Altstadtviertel

Toen Linz aan het einde van de Tweede Wereldoorlog door de geallieerden werd gebombardeerd, waren vooral de staalwerken het doelwit en werd de binnenstad zelf vrijwel niet beschadigd. Een van de mooiste historische stukjes stad is het gebied rondom de Alter Markt, met tal van leuke kleine restaurantjes, boetieks en speciaalzaken. Tien jaar geleden was dit nog een no go-area, vertelt gids Frankenberger. ‘Er was enorme leegstand, het stikte er van de bars en nachtclubs, er werd gedeald en geregeld werden er drugsdoden gevonden. Als gewone burger of toerist kon je deze buurt ’s avonds beter mijden.’

Om het tij te keren, besloten de inwoners van de wijk om voortaan alle leegstaande panden op te kopen. Ze richten een vereniging op, begonnen de huizen te renoveren én, misschien wel het belangrijkste, ze beslissen sindsdien met elkaar welke ondernemers zich hier mogen vestigen zodat er nu een goede mix is tussen hotels, horeca en andere bedrijven: van slager tot bakker, van kinderboekenwinkel tot fietsboetiek. ‘Het is een soort dorp in de stad geworden’, vindt Frankenberger.

Waterkunstwerk op de Domplatz

Dankzij het initiatief van de bewoners straalt de historische wijk in nieuwe glans. Flanerend door de mooie en relatief rustige straatjes komen we langs het Mozarthaus (waar Mozart in 1783 zijn symfonie 36 – Linzer Symfonie – componeerde) en het Landhaus (zetel van het parlement van Opper-Oostenrijk). Het zijn allebei fraaie renaissancegebouwen met een arcadenhof. Via een doorgang in het Landhaus en de winkelstaat Herrenstraße bereiken we de Mariadom. In voorjaar, zomer en herfst wordt het plein voor de kathedraal ‘bespeeld’ door de water-kunstinstallatie Das ding an sich: een bron die bestaat uit twee rechtopstaande buizen met tal van kleine gaatjes waaruit om de paar minuten verneveld water spuit. Als mensen er in het donker langs lopen, tekent hun silhouet zich als een schim af tegen de nevel. Ook dit soort kleine creatieve initiatieven maken Linz telkens weer aangenaam verrassend en anders. ‘Linz verändert’: zo luidt de slogan waarmee de stad zich tegenwoordig tooit. De gave om zichzelf telkens opnieuw uit te vinden, is misschien wel het grootste kunstwerk van allemaal.

Nostalgie op berg

Bergstation Pöstlingbergbahn

Ook een eeuw geleden had Linz al de drang om te vernieuwen. Op initiatief van ingenieur Josef Urbanski werd in 1897 begonnen met de aanleg van een elektrische tandradspoorlijn naar de Pöstlingberg. Ondanks het moeilijke terrein verliep de bouw van dit indertijd moderne technische hoogstandje voorspoedig. Al na tien maanden kon de Pöstlingbergbahn in gebruik worden genomen. Hoewel je de Linzer huisberg met z’n bescheiden hoogte van 539 meter nauwelijks een berg kunt noemen, heb je eenmaal boven een fraai uitzicht over de stad en zie je bij helder weer zelfs de toppen van de Alpen. In 2009 werd het traject verlengd en rijden de trams al vanaf de Hauptplatz de berg op. Het hoogteverschil van 255 meter wordt over een lengte van 4,14 kilometer in 20 minuten tijd moeiteloos overbrugd.

Grottenbahn

Zowel bij inwoners als toeristen die hectiek van de stad willen ontvluchten, is de Pöstlingberg een geliefd uitje. Halverwege ligt de Linzer dierentuin. Vanaf het eindstation, dat er nog net zo uitziet als bij de bouw in 1898, wandel je in een paar minuten tijd naar de pelgrimskerk Sieben Schmerzen Maria, een uitzichtplatform, de fotogalerie Hartlauer en een sprookjesgrot: een nostalgische attractie uit 1906 waar je deels met een treintje doorheen rijdt (Grottenbahn) en deels wandelt door een replica van het middeleeuwse Linz, met in de steegjes rondom de nagebouwde Hauptplatz grotten met daarin scènes uit bekende sprookjes. Enkele jaren geleden opende de eerbiedwaardige Konditorei Jindrak een filiaal op de Pöstlingberg. Volgens insiders maakt Konditormeister Leo Jindrak de beste Original Linzer Torte. Die proef je natuurlijk nergens beter dan in hun ‘bergfiliaal’ met terras, intussen genietend van het uitzicht over de stad die de wereldberoemde taart haar naam gaf.

De Pöstlingbergbahn (lijn 50) vertrekt elke dertig minuten vanaf de Hauptplatz, deels met (rolstoeltoegankelijke) replica’s van historische wagens. Het voormalige dalstation (halte Landgutstraße) herbergt nu een museum over de geschiedenis van de smalspoortram. linzag.at 

790 treden in eenzaamheid

Kluizenaarskamer © Erzdiözese Linz

Bij het bewonderen van de reusachtige Mariadom in Linz (Oostenrijk) hoor ik dat ieder die dat wenst een week als kluizenaar in de toren kan wonen. Althans als men € 600,- voor huur en eten betaalt en zich aan de strenge kluisregels houdt. In 2009, toen Linz Culturele Hoofdstad van Europa was, werd de kluis van 2 x 3 meter op 68 meter hoogte ingericht. Er is een bed, een stoel met tafel, stichtelijke literatuur, een schrift voor het schrijven van een dagboek, en een klein raampje. Het doel is: (zelf)inzicht door zwijgen. Dus zijn computer en mobiele telefoon streng verboden. Elke dag dient de kluizenaar met zijn rugzak de 395 treden naar beneden te lopen om in de kerk het Middaggebed bij te wonen. In stilte natuurlijk. Aansluitend krijgt hij zijn rugzak, die inmiddels is voorzien van het dagelijkse (ook warme) eten, terug en klimt weer naar boven. Het succes is groot. De tot dusver jongste kluizenaar was 17 jaar, de oudste ruim tachtig. Voor de komende twee jaar is de torenkluis volgeboekt.

Reinildis van Ditzhuyzen,  historica en schrijfster