Made in Austria: Gmundner Keramik

HANDGEMAAKT SERVIES

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Melkkannetje “grün geflammt”

Wat is Gmundner Keramik?

Grün geflammt

Voor Oostenrijkers is Gmundner Keramik wat voor ons het Boerenbont-servies is: gerenommeerd, handbeschilderd aardewerk dat al generaties meegaat. Elk tweede huishouden in Oostenrijk heeft wel iets van Gmundner in de kast staan. De oudste en meest bekende lijn is het Grüngeflammte, met groene kronkellijnen in allerlei patronen. Van dat gevlamde decor is er inmiddels ook een gele, rode, blauwe en lichtgrijze variant. Andere populaire serviezen zijn bijvoorbeeld versierd met een hert (Hirsch), met bloemetjes (Streublumen) of met skiër Toni.

Wanneer begon het?

Nieuwe motieven: springend hert

De wortels gaan zo’n vierhonderd jaar terug. De regio rondom het Traunmeer bleek heel geschikt voor het vervaardigen van tegel­kachels, dankzij de aanwezigheid van klei, water, kiezel en hout. Er vestigden zich tal van kachelbouwers, die naast keramische tegels al gauw ook keramische schalen, kruiken en vazen begonnen te bakken en decoreren. Het groengevlamde patroon dat nu het handelsmerk is van Gmundner Keramik, ontstond al zo’n driehonderd jaar geleden en wordt tot op heden als traditioneel handwerk van generatie op generatie doorgegeven. In mei 2021 werd de techniek van het maken van het Grüngeflammte in Opper-Oostenrijk opgenomen op de UNESCO-lijst van immaterieel cultureel werelderfgoed en in de loop van 2021 wordt de Academy of Ceramics Gmunden (AoCG) opgericht, om ervoor de zorgen dat ook in de toekomst genoeg kunstenaars en handwerker de techniek beheersen.

Wie het recept voor het Grüngeflammte patroon als eerste heeft ontwikkeld, weet niemand meer. De firma Gmundner Keramik zelf werd pas in 1903 als ‘Gmundner Thonwarenfabrik’ opgericht door Leopold Schleiß en kreeg in 1926 zijn huidige naam. In de beginjaren produceerde het bedrijf vooral keramische kunst, in samenwerking met lokale kunstenaars. Veel van hun creaties zijn vandaag de dag kostbare verzamelobjecten. Eind jaren zestig maakte Gmundner Keramik onder een nieuwe eigenaar de definitieve ommezwaai naar serviesgoed, werd het groengevlamde servies in productie genomen en begon het aan zijn opmars door Oostenrijk.

Wie maken het?

Bijsnijden

Bij Gmunder Keramik, sinds 1997 eigendom van de adellijke familie Von Moy, werken circa honderdtwintig mensen. Voordat een serviesonderdeel de verkoop in gaat, is het zeker zestig keer door iemands handen gegaan. Zo wordt het gevormd, geglazuurd, twee keer gebakken, gecontroleerd en beschilderd. ‘Achter elk product zit meer mens dan machine’, zegt productieleider Alexander Georgiades – zelf afkomstig uit een familie van pottenbakkers. De circa veertig keramiekschilders (één man!) worden in huis opgeleid, maar de afgelopen jaren is ook veel geïnvesteerd in andere medewerkers. Die moesten het product beter leren kennen en meer als een team gaan werken – want er was niet genoeg vernieuwing. Georgiades spoorde iedereen aan tot experimenteren. Dat leidde onder meer tot een betere manier om het gevlamde patroon op serviesonderdelen te schilderen. ‘Vroeger gebeurde dat met hulp van een met verf gevulde koeienhoorn, waarvan de spits was afgesneden. Later werd die hoorn van keramiek, maar nog steeds moesten onze schilders heel vaak verf bijvullen. Dat kostte tijd én veroorzaakte verfbreuken in het patroon. Onlangs heeft een van onze werknemer hiervoor een oplosing gevonden. Hij ontwikkelde een automatische verfspuit met aan het eind een penseel, waardoor de verf nu continu kan stromen. Zo’n innovatie komt dus vanaf de werkvloer.’

Waarom ging het bijna mis?

Kwealiteitscontrole

Gmundner Keramik leed jarenlang verlies. ‘Omdat bij ons elk product handgemaakt en dus uniek is, konden we in prijs niet concurreren met machinaal geproduceerde merken’, vertelt Georgiades eerlijk. ‘Bovendien hadden we last van een oubollig imago. Iedereen in Oostenrijk kent het van vroeger. Jonge mensen zoals ik hadden het vaak over oma-servies. We moesten wel ‘ontstoffen’, het oude merk een nieuw imago geven.’

En dus werden de borden, kopjes en schalen geschikt gemaakt voor gebruik in magnetron en vaatwasser. Er kwamen meer eigentijdse dessins en in de nieuwste marketingcampagne presenteren jonge, artistiek ogende mensen de collectie. Maar dat Gmundner sinds 2014 weer zwarte getallen schrijft, komt volgens Georgiades ook door de tijdgeest. ‘In een maatschappij die steeds sneller, globaler en digitaler wordt, gaan mensen juist weer op zoek naar authentieke, regionale en hoogwaardige producten.’  En daarmee is het oude, vertrouwde en handgemaakte aardewerk uit Gmunden, na een kleine facelift, weer helemaal van deze tijd.

Waar beleef je het?

Fabriek en bezoekerscentrum

Gmundner Keramik wordt gemaakt in het plaatsje Gmunden, dat ligt aan het Traunmeer in de deelstaat Opper-Oostenrijk. De manufactuur in de Keramikstraße is niet over het hoofd te zien dankzij de reusachtige, groen gevlamde kop en schotel voor de ingang. Elke dag worden er zo’n vijfduizend serviesonderdelen gemaakt. Tijdens een rondleiding kun je hier het productieproces leren kennen of meedoen met een workshop aardewerk beschilderen. Op het terrein is ook een Brand-Store. Verder is het aardewerk te koop in eigen winkels in Wenen en Salzburg, in Oostenrijkse designwinkels en via de webwinkel op gmunden.at. Daar vind je ook informatie over openingstijden, rondleidingen en workshops.

Fabriek en bezoekerscentrum: Keramikstraße 24 in Gmunden,  gmundner.at
www.sisterwood.nl/gmundner-keramik/ (in Nederland)

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.

Godenkom

Godenschale © Gmundner Keramik

K 133: Achter dit inventarisnummer gaat het oudste bewaard gebleven object met wit tinglazuur en groen-gevlamde decoratie schuil. Deze godenkom maakt deel uit van de collectie van het Oberösterreichs Landesmuseum in Linz. De schaal met deksel is voorzien van twee plastisch gevormde engelenkopjes als handvatten en heeft een diameter van slechts 16 centimeter. Ze werd gemaakt in Gmunden in het tweede kwart van de 17e eeuw en hervonden tijdens renovatiewerkzaamheden in Schwanenstadt in Opper-Oostenrijk.

Een tentoonstelling in het Schlossmuseum Linz zal vanaf november 2021 de ontwikkeling van de keramiektechniek in Gmunden belichten, vanaf het Grüngeflammt tot de huidige kleurrijke motieven. Ook wordt ingegaan op de geschiedenis van de ooit zo talrijke keramiekwerkplaatsen in en rondom het plaatsje Gmunden, waarvan er nu nog maar een paar bestaan. In begeleidende workshops (in samenwerking met de firma Gmundner Keramik) kunnen verschillende technieken worden aangeleerd en verdiept.