Ötschergräben

Oostenrijks Grand Canyon

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Ötschergräben

Niets brengt de ziel meer tot rust dan de ongerepte schoonheid van de natuur. De kloof die de Ötscherbach in de loop van duizenden jaren heeft uitgesleten in het dolomietgesteente aan de voet van de berg Ötscher is zo’n natuurfenomeen. De ‘Grand Canyon van Oostenrijk’, zoals de Ötschergräben in de volksmond wordt genoemd, is lieflijk én wild tegelijk. Op smalle stukken perst de beek zich met alle kracht tussen de rotswanden die haar flankeren. Als de stenen wand naar achteren wijkt en het water de ruimte geeft, komt de wilde stroom tot rust en ontstaan er kleine kristalheldere meertjes waarin je op warme zomerdagen zelfs kunt zwemmen. Met de stroom verandert ook de kleur van het water. Een kameleontisch kleed van donkerblauw, turkoois, geel en smaragdgroen, nog eens versterkt door het licht- en schaduwspel tussen de bergwanden en het veelkleurige groen van de bomen. Het beekwater heeft trouwens drinkkwaliteit, zodat je tijdens wandelingen je meegebrachte fles zo nodig kunt navullen.

Houtknechten en toeristen

De Ötschergräben maakt deel uit van natuurpark Ötscher-Tormäuer in Neder-Oostenrijk, een gebied van 170 vierkante kilometer rondom de Ötscher. De hoogste top van dit bergmassief is met 1893 meter eerder bescheiden, maar door de geïsoleerde ligging zie je hem al vanaf honderd kilometer afstand. Vanwege zijn dominante aanwezigheid noemden de Kelten die de regio rond vierhonderd voor Christus bevolkten hem ‘ocan’ (vaderberg). Later ontstond daaruit de naam Ötscher.

Ötscher

Startpunt van onze wandeling is het informatiecentrum Ötscher-Basis bij het dorpje Wienerbruck, bereikbaar per auto (op de grote parkeerplaats mag je met camper staan) of met de Mariazellerbahn, de smalspoorlijn die de bergdorpen in het natuurpark met elkaar verbindt. Vanaf de Ötscher-Basis lopen we langs een waterkrachtcentrale en een stuwmeer links het bos in. Na het oversteken van een brug passeren we al gauw de kleine Kienbach-waterval en de Lassing-waterval met de resten van een stuwdam. Die dam is aangelegd door gespecialiseerde houtknechten die vanaf 1740 vanuit het Salzkammergut naar het Ötscher-gebied trokken. Zij rooiden de dichte bossen rondom de bergdorpen en zorgden ervoor dat het hout via de vele kloven in het gebied met hun bergbeken en watervallen uiteindelijk bij Wienerbruck terechtkwam in de Erlauf, een zijarm van de Donau. Via deze rivier werd het hout verder getransporteerd naar Wenen, waar het nodig was voor de bouw en verwarming van huizen.

Ötscherbasis

De Lassing-stuwdam die het water meer drijfkracht moest geven, bleek achteraf ook een drijvende kracht achter het toerisme in de regio. Wienerbruck was in de tweede helft van de 19e eeuw een geliefd vakantieoord voor stedelingen. De houtknechten ontdekten al gauw hoe ze geld aan hen konden verdienen. Ze sloten de stuwdam, verzamelden toeristen in houten paviljoens aan de voet van de Lassing-waterval en lieten zich betalen om de stuwdam weer te openen. Het opgehoopte water leverde natuurlijk een extra spectaculaire waterval op.

Watervallen en bijbellezingen

Wasserfall

Vlak na de Lassing-waterval lopen we de Ötschergräben in. De wandelroute door deze kloof, die als een van de mooiste in de Alpen geldt, voert over een goed onderhouden pad dat op overhangende stukken soms met houten steigers en leuningen van staaldraad is versterkt. Geregeld wisselen we via houten bruggen van oever. Langs hoge rotswanden loop we licht stijgend soms direct langs het water, maar vaker op een smal pad langs de bergwand. Onderweg zitten her en der mensen op rotsen te lunchen, hun voeten in het water. Wij wachten tot we na ongeveer twee uur Jausenstation Ötscher Hias bereiken, waar we aan het afhaalloket brood met spek en mierikswortel en verse schapenkaas bestellen en dat meenemen naar een vrij plekje op het terras.

Ötscher-Hias

Veel wandelaars houden het vanaf dit punt voor gezien. Ze verlaten de kloof en lopen via een bospad naar het station van Mitterbach. Wij vervolgen de route door de ‘achterste’ Ötschergräben. Vanaf hier is het een stuk rustiger. Naarmate we hoger komen, reikt onze blik steeds verder en zien we pas goed hoe diep de kloof is en hoe wild de beek kan stromen. Langs de oevers liggen her en der boomstammen die door het water zijn meegesleurd. We staan stil bij de Mira en de ­Schleier­, watervallen van negentig meter hoog.

Ons einddoel is het Schutzhaus Vorderötscher achter in de kloof. Deze berghut was tweehonderd jaar geleden het middelpunt van een kleine nederzetting met houten huizen, gebouwd door de houtknechten. Dat zij überhaupt bereid waren om op deze alleen te voet bereikbare hoogvlakte te werken en met hun families te wonen, had alles te maken met religie. Als zogeheten ‘geheimprotestanten’ mochten ze hun geloof in het toenmalige Oostenrijk niet openlijk uitoefenen. Dat lukte wel in het isolement van het Ötschergebied, waar ze geheime bijeenkomsten en bijbellezingen hielden. Pas nadat keizer Josef II in 1781 een einde maakte aan het geloofsmonopolie van de katholieke kerk, traden ze met hun geloof naar buiten en in 1785 werd Mitterbach de eerste ‘Toleranz’-gemeente in Oostenrijk met zowel een katholieke als een evangelische kerk. Ooit woonden er circa tachtig mensen op het afgelegen bergplateau. Van de huizen staat nu alleen nog het Schutzhaus Vorderötscher, de voormalige herberg, overeind.

Tulpenbollen

Vorderötscher

Het Schutzhaus ligt op ongeveer vier uur lopen vanaf de Ötscher-Basis. Omdat we vroeg zijn vertrokken, kunnen we op dezelfde dag heen en terug. Wie wel een overnachting inplant, kan de volgende dag verder wandelen, bijvoorbeeld via de top van de Ötscher naar de top van de Gemeindealpe aan de andere kant van de Ötschergräben.

Vergeet niet je naam in het bergboek van de Ötscher te schrijven. De eerste die dat in 1574 officieel deed, was nota bene geen Oostenrijker maar de Vlaamse geleerde Carolus Clusius (eigenlijk Charles de l’Écluse, 1526-1609). Van 1573 tot 1577 werkte hij in Wenen als hofbotanicus voor keizer Maximiliaan II. Na diens overlijden bleef hij in Oostenrijk om onderzoek te doen naar de lokale flora. Door het houden van botanische excursies op de Ötscher wist hij de belangstelling voor de Alpenflora te wekken. Hij ontdekte tal van nieuwe plantensoorten, waarvan sommigen nog steeds zijn naam dragen, zoals de Primula clusiana (een soort sleutelbloem), de Doronicum clusii (een alpiene voorjaarszonnebloem) en de blauwe Gentiana clusii (grootbloemige gentiaan). Tijdens zijn verblijf in Wenen had Clusius van de Oostenrijkse ambassadeur in het Ottomaanse Rijk een paar tulpenbollen gekregen. Toen hij in 1594 professor werd in Leiden legde hij met zijn onderzoek naar deze tulpenbollen de basis voor de Nederlandse bollenteelt en tulpenveredeling. Onze voorsprong op dit gebied hebben we dus een beetje te danken aan Oostenrijk.