Wijnreportage Carnuntum

Wijngebied sinds de Romeinen

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Glooiende heuvels, kellergassen, goudgele graanvelden, bossen, wijngaarden: de Romeinen zullen zich in Carnuntum (Neder-Oostenrijk) ongetwijfeld thuis hebben gevoeld. Dat hier in de eerste eeuwen na Christus een garnizoensstad werd gevestigd, had alles te maken met de indertijd gunstige ligging: de Barnsteenroute, waarlangs barnsteen vanuit de Baltische staten naar welgestelde afnemers in het Middellandse Zeegebied werd getransporteerd, kruiste hier een andere belangrijke handelsweg over de Donau.

Tijdens opgravingen in Carnuntum zijn veel sporen gevonden die erop wijzen dat er door de Romeinen intensief wijn werd verbouwd en geconsumeerd: amforen, messen om druiven te krenten, drinkbekers, scheplepels, zeven om kruiden als rozenbladeren, hars en pepers uit de gearomatiseerde wijn te halen. Wijn werd gezien als gezond; als onderdeel van hun salaris kregen legionairs er zelfs twee liter per dag van. Die werd verdund met water en gezoet met honing. Geen overbodige luxe, want Romeinse wijn was zuur en naar onze smaak tamelijk ondrinkbaar.

Rubin Carnuntum

Vandaag de dag wordt er in Carnuntum uitstekende rode wijn gemaakt. Rubin Carnuntum is de herkomstbenaming die sinds 1992 wordt gebruikt voor Zweigelt-wijnen uit de regio. Dat die een heel eigen, vol en krachtig karakter hebben, danken ze aan een combinatie van stenige kalk- en lössbodem, veel zon, koele Donau-wind en grote verschillen tussen de dag- en nachttemperaturen. Niet elke Zweigelt mag zich Rubin Carnuntum noemen. Een jury van wijnboeren uit Carnuntum bepaalt elk jaar tijdens een blinde proeverij welke het predicaat waardig zijn. Er worden dan alleen wijnen geproefd die tenminste één jaar in het vat zijn gerijpt, met een alcoholpercentage van minimaal 12,5 procent. De circa veertig boeren van wie de Zweigelt door de keuring komt, mogen de capsule op hun wijnflessen sieren met een afbeelding van het Heidentor: een Romeinse triomfboog waarvan de resten nog fier overeind staan in Petronell-Carnuntum. In dit plaatsje ligt een archeologisch park met opgravingen uit het antieke Carnuntum, de vroegere hoofdstad van de Romeinse provincie Pannonia Superior. In dit park vindt één keer per jaar de Carnuntum-Experience plaats, een smaakfeest rondom de Rubin Carnuntum en andere regionale lekkernijen.

Kellergasse

Romeins verleden en moderne wijnbouw komen samen in Bruck an der Leitha, een van de dorpen in Carnuntum. Hier liet Hannes Rosner op het wijngoed van zijn ouders in 2007 de Romeinse Villa Vinum bouwen. In deze ‘wijnbelevingswereld’ (Weinweg 1), kun je terecht voor een rondleiding door de geschiedenis van de wijnteelt, die uiteraard eindigt in een proeverij. Onderweg word je onder meer toegesproken door wijngoden, bezoek je een wijnkelder en -museum en leer je waarom veel wijnboeren het onkruid in hun wijngaarden tegenwoordig welig laten tieren.

Authentieke romantiek biedt de Kellergasse in het verderop gelegen Prellenkirchen. In deze zeshonderd meter lange straat zijn 54 rustieke wijnkelders uit de 18e eeuw behouden. Vijf zijn er omgebouwd tot Buschenschank: een eenvoudig café waar de boer zijn eigen wijn uitschenkt.

In Prellenkirchen is dat, anders dan in de rest van Carnuntum, vooral witte wijn. De eerste nieuwe witte wijn van het jaar, de Primus Carnuntum, kun je hier vanaf eind oktober tot het einde van het jaar proeven. De oude Kellergasse kijkt uit op een modern windmolenpark, maar de achterkant ligt tegen de heuvels van de Spitzerberg, een natuurpark waarin je heerlijk kunt wandelen en fietsen. Vooral omwonenden en dagjesmensen vinden de weg hier naartoe. Busladingen toeristen – zoals in veel andere Kellergassen – komen er niet omdat er in de omgeving geen grote hotels zijn. Dit tot genoegen van Heinz Gratzer, viceburgemeester van Prellenkirchen, wijnboer én eigenaar van een van de kelders. Hij vertelt dat een coöperatie van wijnboeren het oorspronkelijke karakter van de Kellergasse bewaakt, als gemoedelijke trefpunt voor omwonenden. Zo wordt er elk jaar in augustus een tweedaags festival georganiseerd. ‘Dan zijn alle kelders open en kun je overal wijn proeven en hapjes eten. Ook is er een kleine kunstmarkt. Daar komen zo’n duizend omwonenden en wijnhuizen uit de regio op af.’

Een ander belangrijk evenement is het jaarlijkse feest van de jagersvereniging, ontstaan omdat er in de Kellergasse een kapel staat voor hun beschermheilige Hubertus. ‘Alle inwoners van Prellenkirchen worden dan uitgenodigd. De jagers maken wildragout en hun vrouwen bakken taarten.’

Roversbendes

Een van de belangrijkste wijndorpen in Carnuntum is Göttlesbrunn, met vijfentwintig wijnboeren op dertienhonderd bewoners. De huizen hier hebben gevels in allerlei pasteltinten en geen verdiepingen. Het oogt klein, maar schijn bedriegt: achter de poorten gaan langgerekte binnenhoven schuil, regelrechte straten met daaraan meerdere schuren en woonhuizen en vaak een achteruitgang in een andere straat. Manfred Edelmann, van het gelijknamige wijngoed en pension (Rosenbergstraße 31), vertelt dat de bouwwijze te maken heeft met de angst in vorige eeuwen voor roversbendes. ‘Alles werd naar binnen gebouwd om de rijkdom te verbergen. Als ’s avonds de poorten dicht gingen, was de straat een gesloten front.’

Aanvankelijk stonden alle boerderijen aan één kant van de weg en hadden ze grote voortuinen. Dat veranderde toen pachters en knechten huizen bouwden op de lapjes grond die ze na jaren trouwe dienst als beloning kregen. Een voor een verdwenen de voortuinen en kreeg Göttlesbrunn straten met aan weerszijden bebouwing.

Wo der Wein Wohnt

Franz & Christina Netzl © Netzl / Julius Hirtzberger

Een paar honderd meter van Edelmann (Rosenbergstraße 17) staat wijngoed Netzl. Franz en Christina, vader en dochter, produceren hier de ene na de andere prijswinnende wijn.  , een cuvée uit Zweigelt, Merlot en Cabernet. De Netzls bedrijven al tweehonderd jaar wijnbouw, maar deden dat net als de meeste mensen in de regio lange tijd als bijverdienste naast akkerbouw en veeteelt. In 1991 besloten Franz en zijn echtgenote Christine zich volledig op wijnbouw te concentreren. Dochter Christina stapte in 2007 in het bedrijf. Met man Peter en twee dochtertjes woont ze naast haar ouders aan de tachtig meter lange en dertien meter brede binnenhof vol oleanders, rozen en andere bloemen. Handig omdat haar moeder (verantwoordelijk voor sales, marketing en administratie) kan oppassen als Christina en Peter in de wijnkelder of wijngaarden aan het werk zijn. Pikant detail: Peter runt samen met zijn neef Christoph het eveneens gerenommeerde wijngoed en familiebedrijf Artner in het nabijgelegen Höflein (Dorfstraße 93). Elk jaar is het weer spannend: wie van de echtelieden maakt de beste wijn? Wie wint de meeste prijzen? ‘Maar dat is gezonde rivaliteit’, verzekert Christina. ‘Peter werkt zo nodig ook bij ons mee. Het is in dit vak juist prettig als je met je partner ideeën en ervaringen kunt uitwisselen.’

Net als alle wijnboeren in Göttlesbrunn plukken de Netzls hun druiven (130.000 wijnstokken!) handmatig, waarbij elke vrucht met een smetje meteen wordt weggegooid. Wijn maken ze uitsluitend van de onderste, bloot liggende trossen die de meeste zonuren hebben gehad. Hun topwijn Anna-Christina (genoemd naar Christina en haar zus Annemarie) , een cuvée uit Zweigelt, Merlot en Cabernet, krijgt twintig maanden de tijd om te rijpen. Al die tijd liggen de vaten in een stenen keldergewelf uit 1860, waar een constante temperatuur van 14-16 graden heerst. Franz: ‘Dit is onze www: Wo der Wein Wohnt.’ Na bijna twee jaar rusten komt het spannendste moment: de individuele wijnen proeven en de exacte samenstelling van hun cuvée bepalen.

De achterkant van Netzls boerderij grenst direct aan de Schüttenberg, met 287 meter de hoogste wijnberg in de regio. Hier staat een verrassend modern, strak proeflokaal – opgetrokken uit hout en met grote glazen puien. Hier drinkt de familie ’s avonds ook zelf graag een glas wijn, uitkijkend over de wijngaarden die onder invloed van weer, tijdstip en seizoen telkens weer een ander kleed aantrekken. Voor wat hij dan ziet, heeft Franz een andere www paraat: ‘Wo der Wein Wächst’.

Wijngaarden Netzl, Göttlesbrunn © Netzl / Robert Herbst

Romeins bloed

Terug naar de Romeinen. Dat zij de wijn naar de Donauregio hebben gebracht, klopt achteraf toch niet. Al tweeduizend jaar voor Christus groeiden hier wilde druiven, zo blijkt uit de vondst van Keltische potten met daarin druivenpitten. Daar werd altijd al wijn van gemaakt, maar de Romeinen vonden de kwaliteit abominabel. Uit schriftelijke bronnen blijkt dat de legionairs die in Carnuntum waren gelegerd hun eigen wijnen meenamen naar feesten van de lokale bevolking. Rare jongens, die Romeinen, zullen die ‘barbaren’ wel hebben gedacht. Omdat het makkelijker en goedkoper bleek om zelf wijn aan te bouwen dan deze te importeren, kwam in Carnuntum intensieve Romeinse wijnbouw op gang. Wellicht ligt het dus ook aan de restanten van het Romeinse bloed in de aderen van de bewoners van Carnuntum dat hier nu zulke uitstekende rode wijn wordt gemaakt.