Hertogstad St. Veit an der Glan

Kleine stad, groot verleden

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Raadhuis van St Veit an der Glan

De geschiedenis van St. Veit an der Glan als hoofdstad van Karinthië is kort en krachtig. Het plaatsje, in 1131 voor het eerst in een oorkonde vermeld als ville Sancti Viti (stad van patroonheilige St. Vitus), werd in 1176 deel van het zelfstandige hertogdom Karinthië. Onder het geslacht Von Spanheim brak een bloeitijd aan. St. Veit kreeg stadsrechten, werd ommuurd en groeide uit tot hoofdstad van het hertogdom. In de nabije omgeving werden talrijke kloosters gesticht en kastelen gebouwd.

Na het uitsterven van de hertogen Von Spanheim werd Meinhard II van Görz-Tirol de nieuwe heerser. Bij opstanden tegen zijn gezag in 1293 werd St Veit zwaar beschadigd. Toen Karinthië vervolgens in 1335 in handen viel van de Habsburgers, raakte Karinthië z’n zelfstandigheid en St. Veit haar status als residentie kwijt. In 1518 wisten de Klagenfurter burgers de toenmalige Oostenrijkse keizer Maximiliaan I er vervolgens van te overtuigen hun stad als nieuwe hoofdstad van Karinthië aan te wijzen. Het ‘ontmachte’ St. Veit verloor gaandeweg verder aan betekenis, groeide nauwelijks meer en is nu een provinciestadje met circa 14.000 inwoners. De historische binnenstad, omgeven door de middeleeuwse stadsmuur, herinnert echter nog steeds aan de vroegere macht en rijkdom. De ligging in een streek met veel kastelen, kerken en andere bezienswaardigheden maakt de voormalige hertogstad bovendien tot een goed uitgangspunt voor excursies in de omgeving. Wat kun je zoal zien en doen tijdens een verblijf in de eerste hoofdstad van Karinthië?

1. Rondgang historische binnenstad

Hauptplatz van St. Veit an der Glan

Het hart van de historische binnenstad is de enorme middeleeuwse Hauptplatz (200 meter lang, 30 meter breed), vrijwel ononderbroken omzoomd door historische panden met pastelkleurige gevels, stucwerk en binnenhoven met arcaden. Midden op het plein staat een marmeren pestzuil van beeldhouwer Angelo de Putti uit Padua, in opdracht gegeven na de afwending van de pest in 1715.

Schüsselbrunnen

De oost- en westkant van het plein hebben elk een eigen fontein. De marmeren schaal van de Schüsselbrunnen aan de oostkant is gevonden bij een opgraving in het nabije Zollfeld, waar vroeger de Romeinse stad Virunum lag. De laatgotische bronzen figuur in het midden van de schotel – het Schüsselbrunnen-Bartele – herinnert aan de mijnbouw rondom St. Veit sinds de tijd van de Kelten. Aan de westkant van het plein staat de Walther-von-der-Vogelweide-fontein. De beroemde minstreel bezocht St. Veit in 1214, toen er onder hertog Bernhard von Spanheim een bruisend hofleven was. Kijk ook even omhoog bij het hoekhuis Hauptplatz 14. Het laatgotische stenen beeld toont de naamgever van de stad, de heilige Vitus, herkenbaar aan de palmtak (symbool voor martelaars) in zijn hand. De heilige siert natuurlijk ook het stadswapen.

Walther-von-der-Vogelweide-fontein

Pronkjuweel op de Hauptplatz is het raadhuis, een gebouw van drie verdiepingen met een gotische kern, dat in de 16e en 18e eeuw werd verbouwd. Het portaal met geprofileerde boog dateert uit de 15e eeuw. Daarboven bevindt zich een gegoten metalen paneel uit 1468, met vier heiligenfiguren, het wapen van Karinthië, het keizerlijke wapen en de spreuk ‘Aeins mans red ein halbe red. Man sol sy verhoren bed’ – te interpreteren als een oproep aan de magistraten van de stad om bij klachten van en over burgers altijd hoor en wederhoor toe te passen.

Raadhuis – Portaal en binnenplaats

In 1754/55 werd de voorgevel van het raadhuis in barokstijl vernieuwd, met een golvende gevel, rijke stucversiering met bloemguirlandes op de vensterdaken en trofeeversieringen tussen de vensterassen. Ook het standbeeld van Justitia, de waterspuwers in de vorm van draken, het bovenlichtrooster van het portaal met daarin St. Vitus en het smeedijzeren hekwerk bij de ingang dateren uit die tijd. Vergeet niet het raadhuis in te lopen. De pronkvolle, met een glazen plafond overkapte binnenplaats heeft over drie verdiepingen renaissance arcadegangen met Toscaanse zuilen en sgraffitoversiering.

Stadsmuur

Hoewel de in de 14e eeuw gebouwde stadsmuur (1 km lang, 10 meter hoog) relatief goed is behouden, is die slechts op een paar punten in de stad nog duidelijk zichtbaar. De vier oude stadspoorten zijn gesloopt en de voormalige slotgracht werd gedempt en is nu deels park. Een zichtbare herinnering aan de tijd van de hertogen is de zogeheten Herzogburg (Burggasse 9) met laatgotische vensters en deuren: indertijd wapenarsenaal, vandaag de dag kunstgalerie.

Herzogburg

Bij het toerismebureau in St. Veit is een (gratis) stadsplattegrond verkrijgbaar met een beschrijving van een stadsrondgang langs de belangrijkste bezienswaardigheden. Gratis stadsrondleidingen met gids zijn er tussen medio april en medio oktober elke vrijdag om 9.30 uur. Trefpunt: Kunsthotel Fuchspalast (Prof.-Ernst-Fuchs-Platz 1). Informatie:  kaernten-mitte.at

2. Stadtmuseum St. Veit: 1 museum, 7 thema’s

Het Stadtmuseum St. Veit geeft niet alleen informatie over de geschiedenis van de stad, maar heeft zich thematisch bovendien toegespitst op de ontwikkeling van de politie, spoorwegen, gemotoriseerd verkeer en het post- en telegraafwezen. Zowel de overzichtelijke indeling (in 7 verschillende exposities) als de kwaliteit van de tentoongestelde objecten maken een bezoek hier erg de moeite waard. Zo is er een authentiek 1:10-model te zien van de Marcus, een automobiel uit 1875 waarvan slechts twee exemplaren zijn gemaakt. Het origineel staat rijklaar in het Technisch Museum in Wenen. Ook kunnen bezoekers als machinist plaatsnemen in een rijsimulator van een 4030-locomotief, waarvan alle functies en schakelhandelingen overeenkomen met het origineel.

Modelspoor op de binneplaats van het museum

Liefhebbers van modelspoorbanen komen evenzeer aan hun trekken. Binnen strekt een volledig gedigitaliseerde modelbaan zich uit over twee ruimtes, met een spoorlengte van 280 meter, 80 wissels en 55 seinen. Het spoor voert langs het landschap van de rivierbedding van Enns en Enzbach en door de dorpen Hieflau en Maria Regen, met de op schaal nagebouwde parochiekerk. Buiten rijden vier modeltreinen rondjes in een fraai vormgegeven landschap van huizen, viaducten, kerken, een tunnel, een kasteel, bruggen, een vijver en een maquette van het in 1912 gebouwde station van St. Veit.

De hele derde verdieping van het museum is gewijd aan de stadsgeschiedenis. Aan bod komt onder andere het verleden van St. Veit als muntslag voor de hertogen van Karinthië, de mijnbouw in de regio, lokale verenigingen als de Goldhauben-vrouwen, de schutterij, de al in 1292 opgerichte burgergarde (Trabanten) en de St. Veiter Kreis: een groep schrijvers en dichters die grote invloed hebben gehad op de volksmuziek in Karinthië.

Het museum is geopend van begin mei tot eind september. Hauptplatz 29,museum-stveit.at

3. Taggenbrunn: Museum, wijngoed, Heurigen

Burg Taggenbrunn

De 12e-eeuwse burcht Taggenbrunn, op een heuvel nabij Sankt Veit, was een ruïne toen ondernemer Alfred Riedl (Jacques-Lemans-horloges) haar in 2011 kocht. Sindsdien worden burcht en omliggende gebouwen successievelijk gerenoveerd, met als jongste aanwinst de in 2021 door de Oostenrijkse kunstenaar André Heller ingerichte, interactieve tentoonstelling Zeiträume. In diverse verduisterde ruimtes in de burcht worden met licht, klank en multimedia-technologie de gevolgen van de klimaatverandering en ecologische rampen letterlijk zichtbaar gemaakt. Zo laat de Weltzustandsmaschine op wandterminals de gezondheidstoestand van de wereld zien. Met een druk op de knop zie je als bezoeker waar er op dat moment – in real time dus – oorlogen, bosbranden of natuurrampen – plaatsvinden. Andere terminals tonen het aantal vlieg- en scheepsbewegingen op elk moment wereldwijd.

Toch is het geen sombere expositie, dankzij bijvoorbeeld de interactieve installatie Reflect: Bewegingen van bezoekers die voor dit display staan, worden dankzij sensoren en een uitgekiend computerprogramma omgezet in grafische vormen. Onweerstaanbaar aantrekkelijk is ook Morph. Dankzij meer dan 80.000 LED-lampen, 486 motoren en een computernetwerk worden voortdurend nieuwe patronen gecreëerd. In een andere kamer zie je ontelbare weerspiegelingen, vormen en kleuren van jezelf, als in een caleidoscoop.

André Heller’s Morph

Rondom de burcht liet Riedl 36 hectare wijngaarden en een wijnkelder aanleggen, waar je een rondleiding met proeverij kunt volgen. Ook vind je er een wijn- en delicatessenwinkel, een viersterrenhotel en een groot, uitstekend Heurigenrestaurant in een gewelfkelder, waar gekookt wordt met regionale producten. Vanaf het terras heb je een heerlijk uitzicht op de burcht en de wijngaarden. Het hele complex wordt ‘bewaakt’ door de Zeitgöttin (godin van de tijd), een eveneens door André Heller gemaakt beeldhouwwerk van planten, bergkristallen, metaal, licht en water. De 12 meter hoge godin symboliseert de verantwoordelijkheid van de mens voor de planeet aarde en de natuur, maar natuurlijk is de tijdgodin ook een passend uithangbord voor de horlogecollectie Jacques Lemans.

André Heller’s Zeitgöttin

Burcht, museum, wijngoed en hotel: Taggenbrunn 9, taggenbrunn.at (Let op: in navigatiesystemen als locatie niet St. Veit invoeren, maar Taggenbrunn 9 in St. George am Längsee)

De historische burcht Taggenbrunn beschikt sinds 2019 over een nieuw gebouwde concertzaal in de overdekte binnenplaats, waar concerten, lezingen en culturele voorstellingen worden georganiseerd. Highlight zijn de Taggenbrunner Festspiele in het najaar (augustus-oktober), een reeks (klassieke) concerten. Programma en kaarten: taggenbrunner-festspiele.at

4. Slapen, eten, drinken

Kunsthotel Fuchspalast

Een letterlijk kleurrijk hotel aan de rand van het centrum van St. Veit is Kunsthotel Fuchspalast (Prof.-Ernst-Fuchs-Platz 1), een ontwerp van de Oostenrijkse schilder en beeldhouwer Ernst Fuchs. Met knalbonte kleuren, fantasievolle vormen en Tiffany glas op de buitengevel is het een typisch voorbeeld van fantastische architectuur. Het huidige hotel, in 1998 geopend, herbergde voorheen het traditionele Gashaus Der Stern. Op de zuidelijke buitengevel zijn nog delen van de vroegere fresco’s te zien. De kamers in het vooral op zakenreizigers gerichte hotel zijn overigens ‘gewoon’ , functioneel ingericht.

Een goed hotel in hartje centrum is dat van de familie Mosser (Spitalgasse 6), met onlangs gerenoveerde moderne kamers en het uitstekende restaurant Suppenkasper. Op warme zomerdagen zit je hier heerlijk op het terras, ook als je alleen iets wilt drinken.

Tot laat in de avond kun je voor een hapje en drankje terecht in Hirter Bierstüberl (Postgasse 10), met schaduwrijk terras direct langs de stadsmuur. Je proeft hier onder andere de bierspecialiteiten van de Karinthische privébrouwerij Hirter.

De grote Hauptplatz van St. Veit nodigt vooral overdag uit om op een terras van een van de Konditoreien neer te strijken voor koffie met gebak. Bij Taupes Genussschmiede (Unterer Platz 4) roosteren ze de koffie zelf en is de huisgemaakte Kärtner Reindling, een cake gevuld met rozijnen en walnoten, aan te bevelen.

Wirtshaus Gelter

Op weg van of naar St. Veit loont een tussenstop bij Wirtshaus Gelter (Goggerwenig 8 in Goggerwenig), gevestigd in een vijfhonderd jaar oud pand. Christian Gelter brouwt sinds 2015 zijn eigen, ongefilterde bier, dat je ter plekke kunt kopen of kunt proeven in het sfeervolle restaurant, waar uitstekend wordt gekookt met regionale producten. Niet voor niets werd het restaurant in 2014/15 uitgeroepen tot Oostenrijks GenussWirt van het jaar. Rondleidingen door de kleine Gelter-brouwerij zijn op aanvraag mogelijk.

4. Overige tips

Algemeen

St. Veit an der Glan oftewel St. Veit/Glan (niet te verwarren met een van vijf andere St. Veits in Oostenrijk) ligt ten noorden van Klagenfurt in de regio Mittelkärnten. Het stadje heeft een eigen treinstation. Het dichtstbijzijnde vliegveld is Klagenfurt en daarna Graz en Salzburg. Algemene informatie over accommodaties, gastronomie, shopping, evenementen en activiteiten in St. Veit en omgeving bij het toerismebureau: Unterer Platz 10 in St. Veit/Glan, www.kaernten-mitte.at

St. Veiter Wiesenmarkt

De geschiedenis van deze oudste en grootste markt van Karinthië gaat terug tot de 14e eeuw. Dankzij hertog Rudolf IV kreeg St. Veith op 25 juni 1362 het recht op een ‘vrije en eeuwigdurende jaarmarkt’. Inmiddels vindt deze jaarmarkt, die in de loop der tijden uitgroeide tot volksfeest, al meer dan zeshonderd jaar plaats. Tien dagen lang (vanaf eind september) wordt een groot sportcomplex (het Rennbahngelände) net buiten het centrum omgetoverd tot feestterrein met een kermis, parades en live muziek, tentoonstellingen, shows en ruim tweehonderd verkoopkraampjes en eettentjes. In 2020 en 2021 moest het traditionele volksfeest vanwege corona worden afgelast. De hoop is nu gevestigd op 2022. Informatie: wiesenmarkt.at

In de omgeving

St. Veit ligt in een streek met veel kastelen, kerken en andere bezienswaardigheden, die goed als dagtrip vanuit het stadje te doen zijn. Enkele tips:

Burg Hochosterwitz – Eerste poort

Even buiten de stad aan de B 82 (Seeberg Straße) ligt de middeleeuwse burcht Hochosterwitz. Wie het museum in de imposante burcht wil bezoeken, moet 800 meter hoogteverschil overbruggen en door veertien poorten lopen (of de moderne lift omhoog nemen).

In het plaatsje Gurk (30 km van St. Veit) is de Gurker Dom met het vergulde hoogaltaar een trekpleister.

In het Totentanzmuseum Metnitz (42 km van St. Veit) kun je tal van historische en moderne kunstwerken met daarop afbeeldingen van een ‘dance macabre’ oftewel dodendans bewonderen.

Een leuk en lekker uitje is een bezoek aan de Hirter brouwerij in Hirt (20 km van St. Veit). Rondleidingen zijn er alleen in de weekenden, maar het restaurant met Biergarten en de brouwerijwinkel Bierathek zijn altijd een bezoek waard. Lees er meer over in ons overzicht van brouwerijen in Oostenrijk.