Neusiedler See Seewinkel

Pannonisch natuurparadijs

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Neusiedler See-Seewinkel ligt in Burgenland op de grens met Hongarije. Het is een van de zes nationale parken van Oostenrijk, dat bovendien op de Werelderfgoedlijst van UNESCO prijkt. Meer dan driehonderd vogelsoorten leven hier, zoals lepelaars, zeezwaluwen, kraanvogels, ijsvogels, steltlopers, wilde eenden en grauwe ganzen. En het mooiste is: er staat geen hek omheen. Sterker nog: akkerland, dorpjes en natuurreservaat lopen hier vloeiend in elkaar over.

Dwars door het natuurpark voert een uitgebreid netwerk van goed gemarkeerde fietspaden met nauwelijks hoogteverschil. Een eldorado voor fietsers dus, ook omdat hier zo’n driehonderd dagen per jaar de zon schijnt. Terwijl je over de steppe fietst, ritselt, tsjirpt, kwaakt en kwettert het om je heen. Je passeert rietkragen, droog grasland, bossen, moeras, weidevlaktes en waterpoelen. Je rijdt door wijngaarden, velden met zonnebloemen, verslapen dorpjes en weiden met daarin paarden, Mangalitza-varkens en struisvogels. De lucht trilt van de warmte.

Lackenradweg

Lange Lacke

De beste manier om het nationaal park te verkennen is de Lackenradweg (B20), een 48 kilometer lange rondweg door het natuurreservaat zelf én de omringende velden en dorpen. Wij vertrekken vanuit Podersdorf am See, een levendig plaatsje aan de Neusiedler See. Dit ondiepe steppenmeer (met 315 km2 het grootste van Europa) is zo’n 140.000 jaar geleden gevormd door bodemverzakking. De waterstand wordt beïnvloed door de neerslag, vertelt natuurpark-medewerker Alois Lang. ‘Het is een soort gigantische badkuip die overstroomt als er te veel regen in één keer valt. Maar het meer kan ook droogvallen als het niet genoeg regent. Dat is voor het laatst gebeurd tussen 1865 en 1871. Toen was het meer dus zes jaar lang gewoon verdwenen.’

Schuilhut voor herders met bron

Vanuit Podersdorf fietsen we op onze gehuurde e-bikes richting Illmitz, langs maar liefst drie ‘Stinkerseen’. Lang heeft ons uitgelegd dat ze hun naam danken aan de zwavel die hier vanuit de bodem omhoog pruttelt. Even later passeren we de Zicklacke, een van ruim tachtig ‘lacken’ (waterpoelen) in het park die gevuld zijn met sodahoudend water (‘zick’ in het Hongaars). Sommige kleinere staan droog; je ziet hun contouren dankzij het witte zoutsediment.

Uitkijktoren

Op ongeveer een derde van onze route komen we bij Sandeck: vroeger een wijnbouwgebied, nu één grote zandvlakte. In 1994 is hier een voormalige Hongaarse grenstoren opgebouwd. Vanaf die toren kun je tot ver in Hongarije kijken. Ook krijg je een goede indruk van de omvangrijke rietgordel rondom de Neusiedler See: na de Donaudelta het grootste aaneengesloten met riet begroeide gebied in Europa.

Dé topattractie hier is een kudde witte, blauwogige ezels. Het zijn nakomelingen van sierezels die vroeger voor de adel werden gefokt, maar inmiddels met uitsterven worden bedreigd. In het natuurreservaat doen ze nuttig werk. Al grazend voorkomen ze dat de open vlakte wordt overgroeid door riet, struiken en bomen. En dat is weer belangrijk om het ecosysteem in stand te houden. Het zijn nieuwsgierige dieren, die het gezelschap van de bij de picknicktafel pauzerende toeristen toeristen graag opzoeken. Met een beetje geluk zie je, zeker als je een verrekijker bij je hebt, in de verte ook de grijze stepperunderen en de wilde przewalskipaarden. Ze zijn hier net als de ezels ‘aan het werk’, maar houden liever een beetje afstand.

Witte ezels en stepperunderen

Trekvogels kijken

Alois Lang instrueert bezoeker

Via Illmitz rijden we verder naar een volgend hoogtepunt op de route: de Lange Lacke. Dit is de grootste en meest vogelrijke waterplas in het gebied. ‘Tussen Noord-Europa en Noord-Afrika is dit het belangrijkste tussenstation voor de trekvogels, als rustplek, foerageerplek en broedplaats’, vertelt Lang. Het is bovendien een belangrijk overwinteringsgebied.

Wanneer is de vogeltrek? Die vraag krijgt Lang geregeld gesteld. Zijn antwoord: ‘Altijd. Het verandert hier voortdurend.’ Zo vertrekken de ooievaars in augustus. Eind september gaan de bijeneters weg, zodra de nachten koeler worden en het insectenaanbod afneemt. ’s Zomers stikt het van de grauwe ganzen. Lang: ‘Dan moet je als fietser echt oppassen om geen moeder met haar kuikens aan te rijden, want die steken gewoon de straat over.’  In het najaar komen de kleinere kolganzen uit de Russische toendra naar de Neusiedler See. ‘Daarvan hebben we er hier in de winter meer dan 30.000.’

Geen wonder dat je hier het hele jaar nog een ‘vreemde vogel’ kunt tegenkomen: met statieven, verrekijkers en reusachtige telelenzen gewapende ornithologen, urenlang turend om die ene bijzondere soort te spotten.

Er zijn ook andere manieren om van het landschap te genieten

Vanaf de Lange Lacke fietsen we terug naar ons uitgangspunt in Podersdorf: langs het kleine steppemeer Zicksee, velden vol lila zoutasters, een visvijver, wijngaarden, graanvelden, boerderijen én moderne windmolens. Het is maar een uurtje rijden, maar dit laatste stuk moeten we opboksen tegen een straffe tegenwind, zodat we blij zijn met dat beetje extra aandrijving van onze e-bikes.

Strandbad en surfers

Windsurfers op de Neusiedlersee

Natuurreservaat Neusiedler See-Seewinkel werd in 1993 opgericht en is sindsdien de katalysator van het toerisme aan de oostkant van de Neusiedler See gebleken. De tienduizenden bezoekers die jaarlijks op het nationale park afkomen, hebben stilaan ontdekt dat de regio nog andere attracties heeft. Zoals het plaatsje Podersdorf, met ’s zomers gezellige terrasjes, een kleine dagelijkse boerenmarkt en overal decoratieve sierpompoenen: in vensterbanken, deurposten of plantenbakken. Ook kan hier (tegen vooraanmelding) een van nog twee functionerende windmolens in Oostenrijk worden bezocht.

Podersdorf is ook een geliefd trefpunt voor kite- en windsurfers; ze worden aangetrokken door de vaak flinke noordwestenwind en de golven tot wel één meter hoog. Ook voor niet-watersporters is het spectaculair om vanaf een bankje op de pier of het terras van de Sunset Beach Bar al die kleurrijke zeilen in volle vaart op je te zien afkomen. Tot de surfers enkele meters voor de kust omkeren. Of vallen.

Molen in Podersdorf

In de zomer lokt het strandbad van Podersdorf badgasten, vaak families met kinderen. Het water is hier relatief ondiep en erg zuiver. Bovendien zijn er strikt gescheiden zones voor zwemmers en surfers, zodat je niet makkelijk in elkaars ‘vaarwater’ komt.

Zonnig is het sowieso meestal. Sterker nog: de temperatuur in dit deel van Oostenrijk kan oplopen tot boven de dertig graden. Fietstochten kun je dan ook beter ondernemen in het voorjaar, als de lente charmeert met klaprozen, orchideeën, bloeiende kersenbomen en velden vol zonnebloemen. Of in het najaar, als de wijnoogst plaatsvindt en je al fietsend af en toe knalsalvo’s uit luidsprekers hoort – in een poging van de wijnboeren om de spreeuwen op afstand te houden. Het is dan heerlijk om na een sportieve dag in de buitenlucht neer te strijken in een Heurigen, waar de wijnboer zijn eigen wijnen uitschenkt en een eenvoudige maaltijd serveert.

Cultuurroute en openluchtmuseum

Museumdorp Mönchhof

Om naast de natuur ook iets meer te zien van de (cultuur)geschiedenis van Neusiedler See-Seewinkel volgen we de Kulturweg (B23), een 26 kilometer lange rondweg vanaf Gols. De eerste etappe brengt ons naar het Mönchhof. In dit dorp begon Josef Haubenwallner jaren geleden voorwerpen te verzamelen uit oude boerderijen, werkplaatsen van ambachtslieden, scholen en zelfs kerken – om zo kennis over de manier van leven in de vorige eeuw te behouden. Zijn privéverzameling groeide uit tot het openluchtmuseum Dorfmuseum (Bahngasse 62 ) met ruim dertig gebouwen die elders werden afgebroken en hier weer opgebouwd en ingericht. Je kunt makkelijk een halve dag rond­dwalen door dit ‘dorp in een dorp’, compleet met school, kegelbaan, postkantoor, kruidenier, timmerwerkplaats, kroeg en zelfs een kerk met een klein kerkhof (!).

Kasteel Halbturn

Na dit inkijkje in het leven van de eenvoudige dorpsbevolking fietsen we naar Halbturn. Hier ligt het gelijknamige slot, in 1711 door de Habsburgse keizer Karel VI gebouwd als jacht- en zomerslot. Het barokke kasteel, nu eigendom van een verre nazaat, overleefde de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende Russische bezetting, maar werd in 1949 alsnog vrijwel volledig verwoest bij een brand. Alleen de vestibule en een zaal met plafondfresco’s stonden nog overeind. De originele façade is inmiddels gerestaureerd. Binnen herbergt het kasteel een museum met een jaarlijks wisselende tentoonstelling. Op het terrein kun je heerlijk dwalen door het park of lunchen op het terras van restaurant Knappenstöckl. Ook een bezoek aan de slotkerk, die bij de brand gespaard bleef, is de moeite waard.

Kerk uit Sisi-films

Mis in Basilika Frauenkirchen

De laatste stop op onze cultuurroute voert naar een ander barok bouwwerk: de basiliek Maria Geboorte in Frauenkirchen. De twee torens van deze in 1702 ingewijde, machtige bisschopskerk hebben we tijdens onze fietstochten al een paar keer vanuit de verte gezien. We parkeren onze fietsen op het plein voor de kerk, waar net een hoogmis gaande is. De deuren staan open. We mengen ons onder de gelovigen en toeristen die de basiliek in- en uitlopen. Naast Duits horen we ook veel Slowaaks en Hongaars. Maar liefst vier bisschoppen uit binnen- en buitenland leiden de dienst. Het koor van de Don Bosco-kerk uit Wenen zingt tussen de lezingen en gebeden door een mis van Haydn.

Eerder heeft Alois Lang ons verteld dat natuurreservaat Neusiedler See-Seewinkel weliswaar wordt beheerd door het land Burgenland, maar dat er meer dan duizend grondeigenaars zijn. Een van de grootste is de vroeger in deze regio zo machtige Roomse kerk. Een macht die weer bijna tastbaar wordt in deze volgepakte bedevaartkerk. Dat de locatie ons bekend voorkomt, blijkt te kloppen. In 1956 vonden hier opnames plaats voor de tweede Sisi-films (De jonge keizerin) met Romy Schneider als Sisi en Karlheinz Böhm als keizer Franz Joseph. De slotscènes, waarin het jonge keizerspaar naar Hongarije reist, werden in Seewinkel opgenomen omdat Hongarije in die periode, vlak voor de Hongaarse opstand, politiek instabiel was. Tegen de achtergrond van de basiliek van Frauenkirchen krijgt het Hongaarse volk te horen dat hun land voortaan een gelijkwaardig, autonoom koninkrijk zal worden binnen de Oostenrijks-Hongaarse dubbel­monarchie. Een gebeurtenis die in werkelijkheid in 1867 plaatsvond, in een laatste poging om het Hongaarse onafhankelijkheidsstreven de kop in te drukken.